توضيح و پاسخ به مقالات آقايان دكتر ابراهيم يزدى و سليمى نمين
جهادسازندگى ؛ از جنبش تا نهاد
مقاله آقاي دكتر محمد حسين بنى اسدى معاون نخست وزير در دولت موقت در امور همكارى هاى دولت و مردم در شرق
30/3/85
آقاى دكتر ابراهيم يزدى در مقاله اى تحت عنوان فانتزى انقلابى (ديدار با فيدل كاسترو) كه در سالنامه شرق، شماره ،۲ سال ،۱۳۸۴ صفحه ،۱۹ به چاپ رسيده است، ضمن تشريح سفر خود به كوبا و ملاقات با فيدل كاسترو و بيان چگونگى پيروزى انقلاب ايران و خارج شدن از سنتو و پيوستن ايران به جنبش كشور غيرمتعهدها، درباره چگونگى تشكيل جهادسازندگى نيز مطلبى مطرح فرموده اند كه احتياج به توضيح و تصحيح دارد.آقاى عباس سليمى نمين نيز در پاسخ خود به مقاله مذكور در شرق مورخ ۲/۲/۱۳۸۵ با تاكيد بر سهو يا اشتباهى كه در مقاله مذكور رخ داده است، استنباط ها و نتايجى را مطرح فرموده اند كه به نظر اينجانب آنها هم نيازمند تذكر و تصحيح است.اينجانب در سال ۱۳۵۸ به عنوان معاون نخست وزير در امور همكارى هاى مردمى، طرح جهاد سازندگى را در تاريخ ۲۷/۲/۵۸ به كنفرانس استانداران ارائه كردم و سپس به اتفاق آقاى دكتر يزدى در جلسه اى در اواسط خرداد ۵۸ در قم و با حضور مرحوم سيد احمد خمينى، خدمت امام خمينى(ره) ارائه كرديم. لذا لازم مى دانم توضيح كوتاهى در مورد چگونگى تشكيل جهاد سازندگى براى روشن تر شدن جريان امر بدهم.۱- پس از پيروزى انقلاب، جوانان، به ويژه دانشجويان، سرشار از شور و هيجان براى خدمت و تغيير و دگرگونى در اوضاع جامعه بودند. در فروردين ماه ،۱۳۵۸ عصرهاى جمعه جلساتى با شركت دانشجويان در نخست وزيرى تشكيل مى شد و مسائل مهم كشور و چگونگى مشاركت جوانان در حل مسائل مذكور از جمله عمران و رفع محروميت از روستاها مطرح مى شد. آقاى دكتر يزدى در اين دوره معاونت نخست وزير در امور انقلاب را به عهده داشته و تشكيل و اداره اين جلسات را عهده دار بودند. اين جلسات در يكى از سالن هاى بزرگ طبقه دوم يا سوم نخست وزيرى تشكيل مى شد و چون تعداد دانشجويان نسبتاً زياد بود، همه روى زمين نشسته و در فضاى دوستانه و صميمانه مسائل مختلف را با روحيه نقد و انتقاد و آمادگى براى اصلاح و تغيير مطرح مى كردند. به عنوان مثال به خاطر مى آورم كه در يكى از اين جلسات يكى از دانشجويان گزارش مفصلى از تحقيقاتى را كه درباره نيروگاه اتمى بوشهر انجام شده بود به حاضرين ارائه داد و در آن به تفصيل شرح داد كه چگونه نيروگاه اتمى مذكور موجب تخريب محيط زيست بوشهر و خليج فارس خواهد شد و موجب از بين رفتن موجودات دريايى و ماهيان خواهد شد و (با توجه به ذخاير عظيم نفت و گاز كشور) ساختن نيروگاه مذكور را به صلاح كشور ندانسته و پيشنهاد مى كرد كه پروژه مذكور بايد متوقف شود. تكميل و راه اندازى نيروگاه مذكور كه قرار بود در همان سال ها صورت پذيرد، در جو انقلاب و احساس آن روزگار متوقف شد.البته پس از آن، سال ها گذشت تا مفيد بودن طرح مورد تائيد مجدد قرار گرفت و سرمايه گذارى هاى عظيمى براى جبران خسارات، آماده سازى مجدد و ادامه و تكميل آن صورت پذيرفت، با اميد به آنكه بالاخره روزى به بهره بردارى برسد.پس از انتصاب آقاى دكتر يزدى به سمت وزير امور خارجه، مشاركت اينجانب در سمت معاون نخست وزير در امور همكارى هاى مردمى در جلسات عصرهاى جمعه با دانشجويان ادامه يافت. همان طورى كه اشاره شد، جوانان پر از شور و هيجان و آماده براى فداكارى و ايثار در راه كمك به همنوعان و هموطنان در هر زمينه ازجمله رفتن به نقاط دوره افتاده و محروم كشور و همكارى و مشاركت در عمران و بهبود زندگى هموطنان بودند و احتمالاً حركاتى را نيز در اين راستا به طور پراكنده صورت داده بودند.معاونت نخست وزير در امور همكارى هاى مردمى در اين دوره كه تقريباً از اوايل ارديبهشت ۱۳۵۸ آغاز مى شد تهيه طرح هاى مختلفى را براى تغيير و تحول و سازماندهى با همكارى و مشاركت مستقيم جوانان و مردم تهيه كرد. اين معاونت ازجمله طرح هاى تشكيل صندوق ملى ترميم خسارات دوران انقلاب كه ايده اوليه آن را خود مرحوم مهندس بازرگان مطرح ساختند، طرح احياى مساجد، طرح صندوق هاى قرض الحسنه، شوراهاى شهر و شهرستان و بالاخص طرح جهاد براى سازندگى را با همكارى آقاى مهندس خسرو رحيم قشقايى تهيه و به اولين كنفرانس استانداران كشور در تاريخ ۲۷ ارديبهشت ۱۳۵۸ پيشنهاد كرد. نام جهاد براى سازندگى به وسيله اينجانب براساس مطالعات دانشگاهى همان سال ها درباره توسعه و تحول اجتماعى از ديدگاه سيستمى، انتخاب و با نظر يكى از دوستان به طور خلاصه به صورت «جهاد سازندگى» پيشنهاد شد.روزنامه اطلاعات مورخ پنجشنبه ۲۷ ارديبهشت ۱۳۵۸ (شماره ۱۵۸۵۶) در صفحه اول و به عنوان تيتر اول خود گزارش طرح جهادسازندگى در سراسر كشور در كنفرانس استانداران كه به وسيله معاون نخست وزير (در امور همكارى مردم و دولت) پيشنهاد شده بود را به شرح زير به اطلاع عموم رسانيد:«… معاون نخست وزير در امور همكارى هاى انقلابى صبح امروز در كنفرانس استانداران كشور طرح هاى انقلابى ايجاد صندوق ترميم خسارات (دوران) انقلاب، «جهاد براى سازندگى»، احياى مساجد به عنوان ارگان هاى زنده در هر محل و تغذيه كننده شوراهاى شهر و شهرستان و ايجاد صندوق هاى قرض الحسنه را تشريح كرد. مهندس بنى اسدى در زمينه طرح انقلابى جهاد براى سازندگى اظهار داشت: اين طرح كه نياز فورى به همكارى مبتكرانه دولت و استانداران دارد در مدت كمى چهره روستاهاى كشور را تغيير مى دهد. اگر اولياى دانشگاه ها صلاح ببينند و موافقت كنند مى توان از نيروى عظيم دانشجويان و كادر آموزشى دانشگاه ها بهره گرفت و با توجه به شرايط اقليمى و فرهنگى و نيازهاى مختلف كشور به ايجاد دگرگونى اساسى در راه سازندگى روستاها اقدام كرد.»يكى از مبانى اين حركت يا نهضت اين بود كه محبت و همبستگى را مبناى وحدت مردم قرار دهد، نه تنفر و تضاد را. در طول تاريخ متحد كردن مردم از طريق تبليغ عليه يك دشمن مشترك و تقويت حس تنفر مردم نسبت به آن دشمن به كرات رخ داده بود. فلسفه جهادسازندگى براساس دوستى و محبت نسبت به هموطنان محروم و ضرورت يارى رساندن به آنان و ايجاد ارتباط و تعامل بين شهرهاى بزرگ و روستاهاى محروم و نيل به وحدت در راستاى تحقق اين هدف بود. روزنامه اطلاعات مورخ ۲۷ ارديبهشت ۵۸ هدف هاى جهاد سازندگى را با توجه به آنچه در كنفرانس استانداران مطرح شده بود به شرح زير گزارش داد:«وحدت بخشيدن به نيروهاى مشتاق و پرشور داوطلب كار، به خصوص دانشجويان، دانش آموزان، ديپلمه ها و افراد بيكار، هدايت ايشان جهت سازندگى بعد از انقلاب و جلوگيرى از هرز رفتن و انحراف اين نيروها، ايجاد ارتباط بين مستضعفين و گروه هاى متفكر» اعلام مى دارد.نحوه سازماندهى و ويژگى هاى اين طرح نيز در كنفرانس مذكور مطرح و به وسيله همان شماره روزنامه اطلاعات جهت اطلاع مردم به شرح زير گزارش شد:
۱- سازماندهى طرح بايستى از اصل عدم تمركز و استقلال و خود اتكايى واحدهاى اجرايى برخوردار باشد.
۲- در كليه سطوح مختلف اين سازمان مشاركت كليه قشرهاى جامعه براى همكارى جلب شود.
۳- مديريت طرح براساس مفاهيم مديريت درونى باشد. بدين لحاظ بايد در كليه سطوح شوراها نقش اصلى را داشته باشند.
۴- غير بوروكراتيك بودن طرح.
۵- مردمى بودن منابع مالى (حتى الامكان).
۶- هماهنگى فعاليت ها و پروژه با سياست ها و خط مشى هاى دولت.
۷- داوطلبانه بودن و افتخارى بودن مشاركت در فعاليت هاى طرح، دوش به دوش روستاييان و مردم.
۸- سازماندهى طرح به صورت غير متمركز و تحت نظر شوراهاى جهادسازندگى در سطح شهر و شهرستان و منطقه.
پس از ارائه طرح جهاد براى سازندگى به كنفرانس استانداران و تائيد كلى نخست وزير دولت موقت، مرحوم مهندس بازرگان، از آقاى دكتر يزدى كه مناسبات نزديكى با امام خمينى(ره) داشتند خواهش كردم درخواست ملاقات كنند تا در جلسه اى طرح را به نظر ايشان رسانده درخواست تصويب و اعلام عمومى آن را بكنيم. اين ملاقات با اندكى تاخير در حدود دهم تا پانزدهم خرداد ۱۳۵۸ در قم صورت گرفت و در جلسه اى با حضور مرحوم آقاى سيد احمد خمينى و آقاى دكتر ابراهيم يزدى خدمت امام (ره) ارائه و پيام مختصرى كه روى يك صفحه تايپ شده بود همراه توضيحات تقديم ايشان شد. ايشان ضمن تائيد طرح روى يك موضوع تاكيد كردند و فرمودند كه براى جلوگيرى از نفوذ عوامل غير مطمئن و مخرب به درون اين حركت چه فكرى كرده ايد و خواستند كه در اين مورد دقت شود.پس از حدود ۱۰ روز از ملاقات مذكور، امام خمينى(ره) طى پيام راديويى در تاريخ ۲۶ خرداد ۱۳۵۸ ضرورت و آغاز فعاليت جهاد سازندگى را اعلام فرمودند و بلافاصله معاونت نخست وزير در امور همكارى (مردم و دولت) اقدام به تشكيل و اعلام رسمى دفتر جهادسازندگى كه مقدمات آن از قبل فراهم شده بود، كرد.روزنامه اطلاعات در شماره دوشنبه ۲۸ خرداد ۱۳۸۵ (شماره ۱۵۸۸۲) در صفحه اول خود اعلام داشت: «دفتر جهاد سازندگى در تهران ايجاد شد. ستاد مركزى جهاد سازندگى در نخست وزيرى زير نظر معاون نخست وزير در امور همكارى هاى مردمى قرار دارد.» در پى تشكيل دفتر مركزى جهادسازندگى در خيابان پاستور در نزديكى ساختمان نخست وزيرى كانون فارغ التحصيلان مستقل دانشگاه ها و موسسات آموزش عالى در ۲۹ خرداد اعلام آمادگى براى همكارى در جهادسازندگى كرد و همزمان گروه هاى عظيمى از دانشجويان، كاركنان سازمان ها، ادارات و سازمان هاى مختلف آمادگى خود را براى همكارى اعلام داشتند.بلافاصله پس از صدور پيام امام(ره) از دفتر مرحوم دكتر بهشتى ضمن تماس تلفنى با دفتر معاونت نخست وزير در امور همكارى نماينده امام در جهادسازندگى، آقاى على اكبر ناطق نورى معرفى شده و براى ملاقات با نخست وزير مرحوم مهندس بازرگان و آغاز كار ايشان وقت تعيين شده بود. در همين اثنا حكم مسئولان جهاد سازندگى در ۲۳ استان به وسيله معاونت نخست وزير در امور همكارى هاى مردمى صادر شد و فعاليت جهادسازندگى عملاً در سراسر كشور آغاز شد. تا آنجا كه به ياد دارم و مى دانم آقاى مهندس امان پور از شركت كنندگان جدى و پيگير جلسات روزهاى جمعه در نخست وزيرى و همچنين آقاى مهندس سيد جعفر مرعشى بودند. متاسفانه پس از استعفاى دولت موقت، جهادسازندگى كه به صورت يك نهضت و جنبش داوطلبانه و خودجوش طراحى و ايجاد شده بود، به يك وزارتخانه رسمى تبديل شد. اين امر از يك سو باعث شد كه جنبش جهاد سازندگى به يك نهاد و سازمان و بوروكراسى تبديل شود و از سوى ديگر به علت تشابه فعاليت هاى آن با فعاليت سازمان ها و دستگاه هاى اجرايى ديگر با آنها تضاد و تعارض پيدا كرد و موجب اخلال در انجام وظايف آنها شد. بالاخره پس از حدود ۲۰ سال هر چند با ادغام وزارت جهادسازندگى در وزارت كشاورزى به اين تضاد و تعارض تا حدودى پايان داده شد، روح جهادسازندگى احيا نشد.
۲- با توجه به مطالب فوق كه به طور مستند در روزنامه هاى ارديبهشت و خرداد ماه سال ۱۳۵۸ موجود است (ازجمله روزنامه اطلاعات شماره هاى ۲۷ ارديبهشت و ۲۸ خرداد ۱۳۵۸ با شماره هاى ۱۵۸۵۶ و ۱۵۸۸۲)، مسلماً آقاى دكتر يزدى به علت گذشت زمان دچار سهو يا اشتباهى درباره تاريخ تشكيل جهاد سازندگى و ارتباط آن با مسافرت ايشان به كوبا شده اند. در اين مورد آقاى دكتر يزدى به اينجانب چنين توضيح دادند كه بحث تجربه كوبا شد نه در كوبا، بلكه در ايران توسط آقاى اسكيول يكى از وزراى دولت كوبا و رئيس هيات نمايندگى اعزامى كوبا به ايران بعد از انقلاب اسلامى در اسفند يا فروردين ۱۳۵۸ مطرح شده بود و ايشان همان زمان موضوع را در يكى از جلسات روزهاى جمعه با جوانان عنوان كرده بودند.
۳- جناب آقاى عباس سليمى نمين در پاسخ خود به آقاى دكتر يزدى در روزنامه شرق، مورخ ۲/۲/،۱۳۸۵ اشتباه قابل اغماضى كه آقاى دكتر يزدى در تاريخ اتفاقات و جزئيات وقايع كرده اند را پايه و مبنايى قرار داده اند تا كل شكل گيرى انديشه جهاد سازندگى و نقشى كه ايشان و دولت موقت در ايجاد و راه اندازى آن داشتند مورد ترديد قرار دهند. آقاى سليمى نمين تنها مستند خود را جمله اى قرار داده اند كه يكى از دانشجويان در جريان يك گفت وگوى دو جانبه بين دانشجويان و امام(ره) در ۲۳/۳/۱۳۸۳ اظهار داشته است. كه اين جمله به هيچ وجه مغاير با مطالب تشريح شده در فوق نيست، بلكه مويد آنها است. آقاى سليمى نمين مرقوم داشته اند:شكل گيرى انديشه تشكيل جهاد سازندگى و اينكه مهندسى اين گام موثر و عظيم در انقلاب از آن چه كسى بود به ملاقات امام با دانشجويان در اوايل خرداد ۵۸ كه طى آن و در گفت وگويى دو جانبه امام راه حل هايى را براى برطرف كردن مشكلات ارائه مى دادند اشاره مى كنيم: [برويد دعوتشان كنيد به دانشگاه، ننشينند كه من تعيين كنم… البته اگر مسائلى باشد كه من هم از دستم برآيد كه خدمت بكنم، من خدمتگزارم و مى كنم و اگر چنانچه اينها كه گفتيد بايد به جايى رجوع بشود، بنويسيد روى ورقه اى بدهيد اينجا تا من با آنها صحبت كنيم تا درست بشود] در اينجا يكى از حاضران از طرح آماده شد [براى جهاد روستاها سخن به ميان آورد.] امام فرمودند: [بله، اين مورد تائيد است.](صحيفه امام، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، جلد هشتم ص ۱۳۴- ملاقات گروهى از دانشجويان تهران، ۲۳ خرداد ۵۸)همان طورى كه متن مورد استفاده فوق نشان مى دهد جلسه اى در ۲۳ خرداد ۵۸ بين دانشجويان تهران و امام براى گفت وگو درباره مسائل مختلف كشور تشكيل مى شود كه يكى از حاضرين راجع به طرح جهاد روستاها سخن به ميان مى آورد و بلافاصله امام مى فرمايند: «بله، اين مورد تائيد است.» اين نشان مى دهد كه ايشان از قبل نسبت به طرح مطلع شده و آن را مورد تائيد قرار داده بودند، به طورى كه بلافاصله، بدون هر سئوال و پرسشى تائيد خود را اظهار مى دارند. علاوه بر اين نشان مى دهد كه دانشجوى مذكور به احتمال زياد از همان دانشجويان فعال در جلسات عصرهاى جمعه نخست وزيرى بوده و در جريان بحث ها و سپس ارائه طرح جهاد براى سازندگى به كنفرانس استانداران كه حدود يك ماه قبل از آن ارائه و منتشر شده بود قرار داشته است. در ضمن بايد به اين نكته مهم توجه داشت كه جهاد سازندگى تنها به روستاها محدود نمى شد و نقاط شهرى محروم را نيز مورد توجه قرار مى داد. به هرحال تا آنجا كه اينجانب، به عنوان يك فرد مسئول، در جريان شكل گيرى و آغاز به كار جهاد سازندگى بودم سعى كردم اطلاعات و مشاهدات و نقش خود را به طور مستند بيان كنم تا شايد به روشن تر شدن موضوع كمكى كرده باشم.
۴- جناب آقاى سليمى نمين موضوع پيشنهاد روز قدس از سوى آقاى دكتر يزدى را مورد سئوال قرار داده و اظهار داشته اند: «از آنجا كه آقاى يزدى در مصاحبه با خبرگزارى فارس نيز مسائل مشابهى را مطرح كرده اند يا در كتاب خاطرات آقاى محمدمهدى جعفرى نيز به نقل از اين فعال سياسى ادعا شده كه طرح روز قدس نيز از سوى ايشان به امام تسليم شده است. على القاعده مركزى مى بايست يادآور عدم انطباق اين ادعاها با واقعيت هاى ثبت شده تاريخى بشود.»موضوع پيشنهاد روز قدس به امام (ره) به وسيله آقاى دكتر يزدى و تائيد و اعلام ايشان از همان سال ۱۳۵۸ براى من و امثال ما موضوع يا خبر جديدى نبود و هستند كسانى كه از ابتداى پيروزى انقلاب و دولت موقت در داخل حاكميت حضور داشته و گذشته را به خاطر مى آورند. به عنوان مثال مى توانيد از آقاى دكتر غلامعلى حداد عادل كه در آن زمان معاونت وزارت ارشاد را به عهده داشتند واقعيت اين امر را سئوال بفرماييد. شادروان مهندس بازرگان نخست وزير دولت موقت نيز در پيام روز قدس خود (۲۶/۵/۵۸) چنين مى گويد: «تعيين چنين روزى به نام قدس، كه بنا به پيشنهاد دولت موقت جمهورى اسلامى و پذيرش و دعوت عام امام و استقبال و اجابت تقريباً تمام ملل مسلمان جهان صورت گرفت…» مويد پيشنهاد روز قدس از طرف دولت موقت (و وزير امور خارجه آن) است. (مشكلات و مسائل اولين سال انقلاب از زبان مهندس بازرگان زمستان ۱۳۶۱) متاسفانه طى سال هاى گذشته بسيارى از واقعيت هاى مديريت انقلاب در طول سال هاى ۵۶ و ۵۷ و همچنين رخدادهاى دوران انتقال نظام در سال ۵۸ قلب و وارونه شده اند كه اثبات خلاف واقع بودن آنها با موانع سختى روبه رو است، لذا مسئوليت تلاش براى يافتن حقيقت براى كسانى كه در زمينه تاريخ معاصر به تحقيق و مطالعه مشغولند بسى سنگين تر شده است.
