شهید فاطمی و نسل جدید
یادداشت دکتر ابراهیم یزدی
مجله شهروند امروز، ۶/۸/۸۶
۱- شادروان دکتر سید حسین فاطمی، وزیر امور خارجه دولت ملی دکتر مصدق بود. که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ، بعد از یک دوره کوتاه زندگی مخفی ، دستگیر شد .ابتدا در هنگام ورود به ساختمان فرمانداری نظامی تهران در حالی که ما مورین نظامی او را احاطه کرده بودند ، مورد هجوم چاقوکشان رژیم قرار گرفت و به شدت مجروح شد . اما به جای انتقال وی به بیمارستان و تحت درمان قرار داد نش ، او را به بازداشگاه بردند، در فاصله کوتاهی پس از آن بدون محاکمه ، بدون وکیل ، در حالی که بیمار بود ، روی برانکارد به میدان تیر برده شد و تیر باران گردید.
۲- فاطمی یک روزنامه نگار و شخصیت فعال سیاسی و یک دیپلمات بر جسته بود، او روزنامه نگاری را به عنوان یک حرفه علمی ، انتخاب و تحصیلات دانشگاهی خود را در فرانسه ، در همین رشته به پایان رسانیده بود . اما علاوه بر این ، ویژگی های یک روزنامه نگار متعهد را داشت . او به منافع ملی ، به مصالح کشور و حقوق مردم متعهد بود. روزنامه و روزنامه نگاری را در خدمت این آرمان ها و ارزش ها قرار داده بود .او همراه با علم و تخصص در حرفه خود و تعهد به آرمان ها و ارزش های ملی، از شجاعت نیز بر خوردار بود . او غوغا سالار نبود. اما می دانست که ترس و محافظه کاری برای یک روزنامه نگار متعهد ، معادل سازش و مرگ است . شجاعت دکتر فاطمی را می توان بعد از بازداشت و در جریان اعدام ملاحظه کرد . او در حالی که بیمار و از زخم های ناشی از حمله چاقو کشان رنجور بود و تب داشت بر خوردش با نظامیان ، مامور دربار شجاعانه و با شهامت بود.هیچ علامتی که نشانه ترس و وحشت او باشد در رفتار و سخنانش دیده نشد. بهنگام اجرای حکم تیر بارانش، در آخرین دم ، سخنانی را ایراد کرد، که خود حاکی از روحیه متوکل و ایمان سرشار او بود .او خطاب به افسرانی که او را احاطه کرده بودند، گفت مرگ انواع و اقسام دارد. و او به پیروی از جدش ، حسین بن علی مرگ با شرافت را انتخاب کرده است .
شادروان فاطمی با بینش سیاسی عمیق و واقع بینانه خود ، به درستی می دانست که حفظ استقلال کشور ، با حضور و نفوذ استعمار انگلیس در بسیاری از نهادهای حکومتی ممکن و میسّر نیست . بنا بر این او بطور جدی و موثر در جنبش ملی شدن نفت حضور پیدا کرد . بنا به گزارش دکتر مصدق ، دکتر فاطمی پیشنهاد دهنده اصلی و اولیه طرح ملی شدن صنعت نفت در ایران بوده است .
اما در کشوری ، نظیر ایران، استبداد داخلی یا دروازه ورود استعمار خارجی است یا خود به دست خارجی تاسیس شده است . بنابر این موفقیت در مبارزه با سلطه و سیطره انگلیس بدون مبارزه با شاه و دربار امکان پذیر نبود .در یک دوره کوتاهی دکتر مصدق سعی کرد با استفاده از روانشناسی شاه و عقده ای که وی از نقش انگلیس در سلطنت پدرش و خود ش داشت ، او را به حمایت از جنبش ملی وادار سازد . اما نفوذ ایادی انگلیس در دربار شاه آنقدر عمیق بود ، که دکترمصدق در هدف خود موفق نشد. بنابراین بخشی از دکترین سیاسی دکتر فاطمی مبارزه با دربار شاه بود. و او در تمام دوران خدمتش در پست دکتر مصدق ، قبل از آن ، بعد از آن ، از این بخش از مبارزه غفلت ننمود. مقالات تحلیلی وی در روزنامه باختر امروز گواه بر مواضع روشن او و قدرت تحلیل او از مسایل سیاسی کشور و نقش آگاهی بخش اوست . بهمین دلیل بود که شاه و ایادی دربار کینه عمیقی از او به دل گرفته بودند . بطوری که قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ، فاطمی بیش از همکاران دکتر مصدق مورد بغض و کینه درباریان و آماج جنگ سیاسی – روانی و شایعه سازی با هدف ترور شخصیت قرار داشت . ودر نهایت طرح ترور او به دست یک نوجوان بی تجربه و نا آگاه به اجرا گذاشته شد . تبلیغات سوء علیه دکتر فاطمی به آن اندازه بود که تنها بعد از دستگیری و اعدام او برخی پذیرفتند که او واقعا یک خدمت گذارصادق به ایران و وفادار به دکتر مصذق و آرمان نهضت ملی ایران بود .
دکتر فاطمی به عنوان یک سیاستمدار و دیپلمات ، از اوضاع بین المللی و مناسبات جهانی آگاهی کافی و لازم را داشت. او اولین کسی بود ، که به عنوان وزیر امور خارجه دولت ملی در سفری به بغداد، طرح تشکیل یک گروه بین المللی از کشور های بی طرف در جنگ سرد را مطرح کرد. پیگیری نظر و پیشنهاد دکتر فاطمی ، بعد ها منجر به تشکیل جنبش غیر متعهد ها گردید . موازنه منفی ، یا موازنه عدمی سیاست استراتژیک رهبران مستقل و ملی ایران ، از امیر کبیر گرفته تا مدرس و مصدق بود. اما سیاست بی طرفی مثبت دولت دکتر مصدق در روابط بین المللی در عصر جنگ سرد ، ابتکار دکتر فاطمی بود. معنا و مفهوم بی طرفی مثبت در روابط بین المللی این بود که منافع و امنیت ملی ایجاب می کند که ایران در منازعات جهانی و جنگ سرد وارد نشود و از هیچ طرف جانبداری نکند. اما بکوشد تا با طرف های درگیر در جنگ سرد روابط دوستانه متقابل داشته باشد.
۳- هنگامی که دکتر مصدق ترور شد ضارب نوجوان ، خام تر و ناآگاه تر از آن بود که خود بتواند در حق فاطمی داوری کند و او را مستحق مرگ بداند . او آلت دست چه کسانی بود؟ رهبران سابقه دار فدائیان اسلام در زندان بودند، هیچ یک از اعضای این گروه با پیشنهاد ترور فاطمی موافقت نکرده بودند .
پس چه کسانی حکم قتل دکتر فاطمی را داده بودند؟ دکتر فاطمی کدام منکری را، جز همکاران صادقانه با دکتر مصدق برای ملی کردن نفت و قطع نفوذ انگلیس در ایران و مبارزه با فساد دربار، مرتکب شده بود که مستوجب قتل باشد؟ داستان ترور دکتر فاطمی و نقش دربار و سید ضیاء الدین طباطبایی و واسطه مبادله پول برای این ترور را در جای دیگری شرح داده ام (“یکسو نگری تاریخی و بی انصافی در حق روشنفکران –روزنامه جامعه شماره های ۸۰و۸۱ مورخ ۱۱ و ۱۲ خرداد ۱۳۷۷.) از آن زمان بیش از نیم قرن گذشته است، ضارب نوجوان ، ناآگاه آن روز، مردی سالخورده و جا افتاده شده است . او می بایستی تا امروز درباره انگیزه خود و یا کسانی که او را به انجام این ترور تحریک یا اغوا کردند ، توضیحاتی می داد- او که با مرحوم دکتر فاطمی دشمنی و کینه شخصی نداشت ؟ پس باید بگوید بر جه اساسی دست به ترور یک انسان فرهیخته زده بود ؟ برنامه ریزان ترور فاطمی و تحریک کنندگان ضارب وی ، بطور قطع از احساس مذهبی خام و توسعه نیافته او بهره برداری کردند . این یک اصل شناخته شده است که احساس مذهبی ، یا احساس سیاسی بدون بینش یا بصیرت سیاسی و یا مذهبی ، در هر حال فاجعه آفرین است. احساس سیاسی و مذهبی کور و خام و توسعه نیافته ، موجب می شود که فرد نتواند فرق میان علی (ع) و دشمنانش را بشناسد ، علی را می کشد و گرفتار حکومت ظلم و جور می شود . احساس مذهبی بدون بصیرت و بینش فاجعه کربلا ایجاد می کند . احساس مذهبی خام در عصر انقلاب الکترونیک و رسانه های جمعی به فاشیسم یا استبداد متکی به پوپولیسم می انجامد.
یاد شادروان دکتر سید حسین فاطمی و تمامی خدمتگذاران به میهن را گرامی می داریم.