ایران دیگر برگ برندهای در عراق ندارد
۸ تیر , ۱۳۹۳
مهدی نوربخش
ندای آزادی: پیشروی اسلام گرایان افراطی داعش در استان های مختلف عراق و تصرف بخش های شمالی این کشور به بحث هایی پیرامون برکناری دولت نوری المالکی دامن زده است.
با افزایش فشارها بر نوری المالکی برای تشکیل دولت وفاق ملی، برخی از مقامات دینی عراق از جمله آیتالله سیستانی، بزرگترین مرجع تقلید شیعیان عراق، نیز خواستار کنارهگیری نوری المالکی و تشکیل دولت جدیدی در عراق شده که در سطح ملی پذیرفته شده باشد.
آیت الله خامنه ای نیز که از حامیان دولت نوری المالکی بوده بدنبال بالا گرفتن تنش ها در عراق در سخنان اخیر خود به بحث انتخابات عراق اشاره کرد و بطور تلویحی نشان داد که با کنار رفتن نوری المالکی مشکلی ندارد.
اما نوری مالکی در یک نطق تلویزیونی دعوت به تشکیل دولت نجات ملی را کودتا و حرکتی علیه قانون اساسی و دموکراتیزه شدن عراق خواند.
مهدی نوربخش، استاد علوم سیاسی و روابط بینالملل در دانشگاه هریزبرگ ایالت پنسیلوانیای آمریکا با تاکید بر ضرورت تشکیل دولت وفاق ملی در عراق به “راه دیگر” می گوید: “ماندن دولت نوری المالکی روز به روز وضعیت عراق را متشنج تر می کند و افزایش تنش در عراق تاثیر مستقیم بر روی منافع ملی و امنیت مرزهای ایران خواهد گذاشت. اگر مالکی حاضر نشود که از قدرت کناره گیری کند و یک دولت وفاق ملی بر سر کار بیاورد، ایران باید در سیاست خارجی خود یک تغییر بنیادین دهد و باید مرزهای سیاست خارجی خود را در مورد عراق مجددا تعریف کند و وارد چالش با دولت المالکی شود زیرا ماندن دولت المالکی به منافع ملی ایران کمک نخواهد کرد.”
این استاد دانشگاه ریشه تحولات عراق را در اختلافات شیعه و سنی دانسته و نقش ایران را در دامن زدن به این اختلافات پر رنگ می خواند. او معتقد است: “ریشه تحولات عراق بعد از بهار عربی و مسئله سوریه در سال ۲۰۱۱ باز می گردد و زمانیکه بشار اسد تصمیم گرفت نیروهای مخالف خود را سرکوب کند. در واقع سرکوب جنبش آغاز بحرانی در خاورمیانه بود، البته بحث اختلافات میان شیعه و سنی از زمان آقای احمدی نژاد شروع شده بود اما اقدامات سرکوبگرایانه بشار اسد این مسئله را تشدید کرد. در حقیقت بخش مهمی از بحران کنونی و رشد و گسترش داعش بخصوص در چهار سال اخیر در منطقه، ناشی از اختلافات و دعوای شیعه و سنی است که سیاست های غلط جمهوری اسلامی در دامن زدن به بحث شیعه و سنی کمک کرده است. بخش دیگری هم به رقابت سیاسی در خاورمیانه میان ایران و عربستان سعودی باز می گردد. بنابراین سیاست خارجی جمهوری اسلامی در طی چند سال گذشته فضای خاورمیانه را تغییر داده است و نتوانسته منافع ملی را به شکل درست تعریف کند؛ در حالیکه منافع ملی ایران آن چیزی نیست که آقای خامنه ای در چارچوب قدرت خود تعریف می کند. بنابراین تنش های اخیر خاورمیانه بر اثر بی درایتی و دامن زدن بین اختلافات شیعه و سنی است. بسیاری تلاش می کنند آمریکا را وارد این فاز کنند در حالیکه بحث هسته ای مقوله ای کاملا جدا از این مسائل است و تحولات امروز خاورمیانه محصول سیاست خارجی غلط ایران است.”
پیچیده تر شدن اوضاع عراق و پیشروی برق آسای داعش، گمانه زنی هایی پیرامون همکاری آمریکا و ایران در عراق علیه این گروه را افزایش داده است. روز گذشته نیز ژنرال مارتین دمپسی، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا با تاکید بر اینکه اهداف ایران و آمریکا در مورد عراق همخوانی ندارد اما همکاری با ایران را کاملا ناممکن و بعید ندانست.
آقای نوربخش همکاری ایران و آمریکا را برای حل بحران عراق را عاملی جهت افزایش تنش های کنونی عراق می داند و تنها راه حل بحران عراق را توسط نیروهای داخلی درون عراق می داند. وی در این زمینه تصریح می کند: “راه حل بحران عراق بدست ایران و آمریکا حل نخواهد شد و بهتر است این دو کشور مشارکتی در این زمینه نداشته باشند، زیرا دولت آمریکا در طول چند سال گذشته در مورد بحران سوریه در مظان اتهام بوده است که به نیروهای سنی کمک نکرد از همین رو اگر به هر طریقی وارد عراق شود مجددا تعبیر می شود که به پشتیبانی از دولت شیعی این کشور وارد عراق شده است. ایران هم به همین ترتیب؛ یعنی نیروهای داعش ایران را مقصر می دانند و دخالت نظامی ایران در عراق بحران این کشور را تشدید خواهد کرد.”
این استاد علوم سیاسی تاکید می کند: “اوضاع عراق را تنها از یک طریق می توان حل کرد و آن این است که سنی های در عراق که در سالهای ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به ضعیف کردن القأعده کمک کردند اقداماتی در جهت حل بحران عراق انجام دهند. این امر هم در صورتی ممکن خواهد بود که دولت نوری المالکی بر سر قدرت نباشد. مشکل عراق یک مشکل داخلی است و باید از درون این کشور حل شود. به این نکته هم باید توجه داشت که به غیر از داعش چهار گروه دیگر بر ضد دولت المالکی می جنگند یعنی داعش چیزی در حدود پانزده و بیست درصد این نیروهای مخالف را تشکیل می دهد. از همین رو راه حل عراق راه حل نظامی نیست و تنها راه حل آن تشکیل یک دولت وفاق ملی و رفتن دولت المالکی است. بر همین اساس ایران نباید وارد عراق شود و باید سیاست و منافع ملی ایران را به گونه ای دیگر تعریف کند. جا دارد به این نکته مهم هم توجه داشته باشیم که ایران حماس و سوریه را بخاطر سیاست های اشتباه خود در خاورمیانه از دست داده است. در واقع احتمال تجزیه سوریه و عراق وجود دارد و ایران دیگر برگ برنده ای در عراق ندارد و تنها راه باقی مانده تشکیل دولت وفاق ملی و رفتن نوری المالکی است.”
نوربخش به تشریح عوامل رشد داعش می پردازد و می گوید: “جنگ داخلی سوریه فرصتی برای داعش ایجاد کرد تا با حمایت مالی عربستان سعودی به بازسازی خود بپردازد و حتی با کمکهای ابتدایی عربستان سعودی داعش به نیروهایی که برایش می جنگیدند حقوق می داد و از این طریق توانستند در سوریه قدرت پیدا کنند و بخش رقای سوریه را بگیرند. و زمانیکه ایران نیروهای حزب الله را تشویق کرد که وارد سوریه شوند داعش جان بیشتری گرفت تا با تبلیغ جنگ شیعه و سنی نیروهای بیشتری از سنی ها را جذب کند. علت پیوستن چهار گروه مخالف دیگر در عراق به داعش هم این است که داعش بسیار ریسک پذیرتر بود و این گروه ها نیاز به نیرویی داشتند که پیشرو باشد و الان که این نیروها در عراق در کنار هم جمع شده اند تبدیل به نیرویی شده اند که به راحتی در عراق و حتی تا بغداد پیشروی می کنند. باید توجه داشت عراق ششمین منبع رزرو نفت دنیا و پنجمین کشور صادر کننده نفت است و کشوری ثروتمند در این زمینه است و ۷۵ درصد این منابع نفتی در جنوب عراق است و اگر این جنگ ادامه پیدا کند هدف داعش و گروه های دیگر این است که بالانسی برقرار کنند و یک قسمتی از منابع نفت خیز عراق را بگیرند تا اگر عراق تجزیه شد بتوانند از منابع مالی کافی برخوردار باشند. از این جهت وضعیت بسیار خطرناک است و بر خلاف تصور بسیاری داعش و گروهای دیگر هرگز به دو استانی که گرفته اند اکتفا نخواهند کرد و تمام تلاش خود را می کنند تا اگر عراق تجزیه شد منابع زیرزمینی آن بطور مساوی تقسیم شود.”
منتقدان دولت نوری المالکی را متهم به انحصارطلبی میکنند و گسترش نفوذ گروهای افراطی در عراق را ناشی از سیاست های تبعیض آمیز و کنار گذاشتن سیاستمداران سنی از پست های کلیدیمی دانند. رئیس اقلیم خودمختار کردستان یکی از این منتقدین نوری مالکی را مسئول بحران کنونی عراق معرفی کرده و خواستار کنارهگیری او شده است.
آقای نوربخش در این زمینه یادآور می شود: “نباید نسبت به این نارضایتی ها بی توجه بود. کردها نزدیک ۲۵ درصد منابع نفتی کرکوک را در دست دارند و هر لحظه بدنبال اعلام استقلال خود هستند. متاسفانه سیاست های غلط نوری المالکی با حمایت ایران در طول چند سال گذشته به تنش های کنونی در عراق منجر شده است. نوری المالکی تلاش کرده تا ارتش را از نفوذ سنی ها پاکسازی کند و تمام رهبری ارتش و پست های کلیدی را به شیعه ها بسپارد. این سیاستی که با یک نگاه امنیتی به مسائل داخلی نگاه می کند چه در عراق و چه در ایران شکست خورده است. متاسفانه نگاه آقای خامنه ای به مسائل داخلی نگاهی امنیتی است و آقای سلیمانی که در طول چند سال گذشته نه بمنظور نهادسازی در عراق بلکه بدنبال استقرار یک دولت شیعی و پاکسازی نهادها از سنی ها در عراق بوده و نتیجه آن هم مشکلات کنونی در ایران و عراق و سوریه است. از همین رو باز تاکید می کنم که داعش و نیروهای مخالف المالکی را به این راحتی و با گزینه نظامی نمی شود از صحنه بیرون کرد بلکه از طریق نیروهای سنی داخل عراق و با تشکیل دولت وفاق ملی بحران عراق حل خواهد شد.”