جایزه کتاب مهندس مهدی بازرگان
مهدی معتمدی مهر/عضو کمیته تحقیقات بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان
به نام خداوند جان و خرد
- ۱. این روزها به دفعات و از سوی گروهها و جریانات متفاوت سیاسی و فرهنگی که سابقه مخالفت و حتی عناد با زندهیاد مهندس مهدی بازرگان و نهضت آزادی داشتهاند، به مناسبتهای گوناگونی میشنویم که: «حق با بازرگان بود». این گزاره صرفاً یک داوری تاریخی نیست و بلکه حکایت از این ارزیابی مثبت دارد که: «هنور هم حق با بازرگان است.» به عبارت دیگر، به نظر میرسد که تحولات اجتماعی و تجربه سیاسی سالیان اخیر، گفتمان بازرگان را به عنوان یک راهحل مفید و واقعبینانه در چارچوب منافع ملی و مطالبات تاریخی ملت ایران بازنمایانده است. تاکید بازرگان بر اولویت «آزادی» و اصرار بر «حاکمیت قانون» و نهیهای مکرر او از «انقلابیگری» به مثابه مشی مبتنی بر سیاستورزی سلیقهای و تصمیمسازیهای غیرکارشناسی و شتابزده از جمله این موارد است.
- ۲. مهندس مهدی بازرگان، سرانجام در اواخر دی ماه سال ۱۳۷۳ دعوت حق را لبیک گفته به رحمت واسعه خداوند، ملحق شد؛ در حالیکه میراث عظیمی از کتاب، مقاله و سخنرانیهای ارزشمند برجای نهاده بود. حرکت مؤثر گستردهای که ایشان در بستر «سیاست، فرهنگ و دانش» آغاز کرده بود، اکنون نیازمند همتی دیگر بود تا آن میراث گرانسنگ را بهدقت گردآوری، تنظیم و در قالبی هماهنگ منتشر سازد. بدین خاطر جمعی از یاران، همفکران و نیز اعضای خانواده آن مرحوم در سال ۱۳۷۴ تصمیم گرفتند تا با تأسیس بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان به اهداف ذیل جامعه عمل بپوشند :
الف: جمعآوری، تنظیم و انتشار کلیه آثار مکتوب، صوتی و تصویری مهندس مهدی بازرگان،
ب: مطالعه و تحقیق پیرامون:
ب.۱. اصول و زمینههای فکری، فرهنگی و اجتماعی مهندس مهدی بازرگان،
ب.۲. ادامه تکمیل و توسعه تحقیقات علمی مهندس بازرگان در زمینههای فرهنگی، اجتماعی و معارف اسلامی بهویژه قرآن شناسی،
ب.۳. انجام تحقیقات مفید در زمینههای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و جمعآوری آثار در این زمینه.
تا کنون بنیاد فرهنگی توفیق یافته است که ضمن راهاندازی سایت الکترونیک به نشانی www.bonyadbazargan.com و کانال تلگرامی با شناسه @bonyadbazargan که مشتمل بر فایل رایگان تمامی آثار مکتوب، صوتی و تصویری است، حدود ۳۰ جلد مجموعه آثار مشتمل بر ۴۰۰ اثر را شناسائی و منتشر کند.
- ۳. در میان نحلهها و گرایشات گوناگون روشنفکری دینی، اندیشههای سیاسی و عقیدتی مهندس بازرگان از ظرفیت متمایزی جهت پاسخگویی به نیازهای روز و ارایه راه حلهایی متناسب با بحرانهای کنونی برخوردار است. البته یادآوری میکند زمانی که از اندیشهها و آرای مهندس بازرگان سخن میگوییم، نه فقط از یک فرد، بلکه از یک گرایش و مکتب مستقل فکری در عرصه روشنفکری دینی و از یک جریان خاص فکری و سیاسی بحث میکنیم که از شهریور ۱۳۲۰ به این سو در سپهر سیاست و فرهنگ ایران نقش موثر ایفا کرد و در بعد فرهنگی، بر «بازگشت به قرآن» در راستای فهمی عقلانی و متعهد به ضرورتهای اجتماعی و نیازهای روز جامعه مسلمانان و به ویژه ایرانیان تکیه دارد.
- ۴. نحله بازرگان هرگز در پی مسایل صرفا نظری دینی نبوده و بلکه در صدد یافتن راهحلی اساسی برای مهار استبداد به مثابه اصلیترین مساله و برون رفت از بنبست و انحطاط مادی و اخلاقی موجود و مهمترین مانع بر سر راه خداپرستی است. هم از این روست که بازرگان در مواجهه با دنیای جدید و بازطرح پرسش کدام اسلام؟ نه به دنبال یافتن پاسخهایی برای مکانیزم وحی و دیدگاههای صرفاً کلامی و نظری و عرفانی است و نه جستجوگر اسلام ناب اولیه و نوعی بنیادگرایی سلفی است تا شیوههای اسلام اصیل را از سنت رسول یا صحابه بگیرد و بلکه در طول بیش از شصت سال حیات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خویش، به ارایه قرائت و فهمی عقلانی و مبتنی بر اصول از اسلام میپردازد که با مسایل بنیادین عصر جدید مانند آزادی، دمکراسی، عدالت اجتماعی، توسعه، حقوق بشر و حاکمیت قانون سازگار است. بازرگان دوستدار اسلامی است که بتواند بر عوامل عقبماندگی و توسعهنایافتگی اثرگذار باشد و جامعه مسلمانان و ایرانیان را در گذار بهداشتی و کمهزینه به سوی مدرنیته رهنمون سازد. هم از این رو، ضرورت دارد تا در بررسی و ترویج اندیشههای مهندس بازرگان صرفا به آثار قلمی ایشان اکتفا نشود و دیدگاههای سایر روشنفکران مسلمان هم سو مانند زندهیادان دکتر سحابی، آیت الله طالقانی، دکتر ابراهیم یزدی، مهندس سحابی، مهندس عبدالعلی بازرگان و ….. مورد توجه و بررسی قرار گیرند.
- ۵. ترویج اندیشههای بازرگان تنها با انتشار آثار مکتوب ایشان میسر نخواهد بود و نیازمند بازخوانی و طرح در عرصه عمومی است. بازرگان نخبه بود اما نخبهگرا نبود. مخاطبان خویش را هرگز به دانشگاهیها و علماء محدود نمیکرد و بلکه به زبان مردم و از مهمترین دردهای مردم حرف میزد. در همین راستا، هدف راهبردی بنیاد بازرگان، ارتقای رابطه اجتماعی به سطحی فراتر از محیطهای نخبگی و طرح گفتمان بازرگان در حوزه عمومی جامعه در راستای نوسازی اجتماعی و فرهنگی ایران است. «دین» در ایران، یکی از مولفههای اجتماعی است و گذار به سوی مدرنیسم، جز با نوسازی مولفههای اجتماعی و از جمله نهاد دین میسر نیست. ظرفیت نهفته در گفتمان بازرگان میتواند به این نیاز اساسی پاسخ دهد.
- ۶. فرآیند گذار به توسعه و دمکراسی در هر جامعهای نیاز به یک زیرساخت تئوریک دارد که قادر باشد ساختار نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن جوامع را تفسیر کرده و تحت تاثیر قرار دهد. در ایران اما، اجماعی بر سر این تئوری بنیادین وجود ندارد. البته مشروطیت (حاکمیت قانون) تا حدی توانسته در دوران معاصر به عنوان تئوری بنیادین جامعه ایران در گذار به مدرنیسم و دمکراسی موثر باشد، لیکن از آنجا که مبانی مشروطه نتوانست نهادینه شود، عملا این پروژه از توفیق برخوردار نبوده و با مقاومتهای جدی از سوی حاکمیتهای استبدادی و مردم مبتلا به رسوبات فرهنگ استبدادی برخورد کرده است. رویکرد ملی/ اسلامی روشنفکران دینی و به ویژه افرادی مانند مهندس بازرگان که در هر دو عرصه تولید فکر و عمل اجتماعی نقشآفرین و موثر بودهاند، قادر به ایفای این نقش تاریخی است تا بر اساس دو وجه «ایرانیت» و «اسلامیت» به عنوان دو رکن توامان فرهنگ ایرانی به نهادینهسازی مفاهیم عصر جدید در چارچوب سنتها و باورهای فراگیر اسلامی و ایرانی بپردازد.
- ۷. در راستای اهداف و چشمانداز فوق، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان تصمیم گرفت تا برای نخستین بار به برگزاری «جایزه کتاب مهندس بازرگان» اقدام کند. این جایزه به آثار برگزیدهای تعلق میگیرد که در حوزه روشنفکری دینی در طول سال ۱۳۹۶ در قالب کتاب (اعم از تالیف یا ترجمه) به زیور طبع آراسته شده باشند. شاخصهای گزینش آثار و داوری در خصوص کتابهای ارسالی توسط جمعی از اساتید دانشگاه، پژوهشگران و نواندیشان دینی اندیشمند و شناخته شده، صورت خواهد گرفت. بدیهی است که الزامی وجود ندارد که آثار ارسالی جهت شرکت در این آزمون، در دستهبندی روشنفکری دینی به روایت یا دیدگاههای نزدیک به «نحله بازرگان» محدود شود اما وجوه اجتماعی آثار ارسالی و تاثیراتی که در پالایش و انگیزش افکار عمومی در راستای گذار به زیست مدرن و پاسخگویی به مسایل و بحرانهای ضروری جهان کنونی دارند، بیتردید از نگاه داوران به دور نخواهد ماند. امید است «جایزه کتاب مهندس بازرگان» در زمینه آگاهیبخشی و ترویج آموزههای اسلام عقلانی و رحمانی، نقش موثری ایفا کند و این سنت حسنه تداوم یابد و ماندگار شود.