محمد توسلی: ساختار اقتدارگرای قدرت و فرهنگ استبدادی جامعه
دو عامل اصلی در عدم موفقیت احزاب و جریانهای سیاسی ایران بوده است
مراسم رونمایی از کتاب « تبارشناسی جریانهای سیاسی و آسیبشناسی احزاب در ایران » نوشته اسماعیل آزادی در دفتر حزب اتحاد ملت ایران اسلامی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی نهضت آزادی ایران در این مراسم که در تاریخ ۱۵ مرداد برگزار گردید آقایان مهندس محمد توسلی، دکتر عباس آخوندی و اسماعیل آزادی به ایراد سخنرانی پرداختند.
دبیرکل نهضت آزادی ایران در مقدمه سخنان خود با اشاره به دوران انقلاب مشروطه نقش سه جریان عمده را در شکل گیری آن مهم قلمداد نمود:
الف) اسلام سنتی با نگاه حوزوی به نمایندگی شیخ فضل اله نوری
ب) اسلام متجدد به نمایندگی مراجع روشنفکر نظیر آخوند خراسانی و میرزای نائینی
ج) روشنفکرانی که به سبب تحصیل یا تجارت یا مراودات سیاسی به غرب رفته بودند
به گفته مهندس توسلی این سه جریان نقش محوری مدیریت انقلاب مشروطه را بر عهده داشتند و طبیعتاً زمینه برای ظهور و شکل گیری احزاب سیاسی به شکل مدرن فراهم نبود.
محمد توسلی با اشاره به شرایط سیاسی و اجتماعی کشور در دوره قاجار و پهلوی عنوان داشت: ساختار اقتدارگرای قدرت و فرهنگ استبدادی جامعه دو عامل اصلی در عدم شکل گیری موثر و موفقیت احزاب و جریانهای سیاسی ایران بوده است.
وی با اشاره به رویدادهای سیاسی مهم کشور از شهریور ۱۳۲۰ تا بهمن ۱۳۵۷ یادآوری نمود که موفقیت جریانهای ملی در انتخابات مجلس شانزدهم علیرغم تعداد اقلیتشان و نخست وزیری دکتر محمد مصدق و تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت از نتایج فضای نسبتاً بازی بود که پس از شهریور ۲۰ در جامعه ایجاد شد اما با وقوع کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۳۳۲ تا سال ۳۹ دوباره فضای بسته کشور باعث رکود و سکوت جریانهای سیاسی کشور می شود و سپس با باز شدن مجدد فضای سیاسی شاهد تشکیل جبهه ملی دوم و نهضت آزادی ایران هستیم.
مهندس توسلی مهمترین نگرانی شاه در آن دوره را نهاد ریشه دار و تاریخی روحانیت عنوان نمود و تصویب قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی و اصلاحات ارضی و انقلاب سفید را در راستای برنامه های شاه پهلوی برای بدنام کردن و بی اعتبار ساختن نهاد روحانیت ارزیابی کرد اما به اعتقاد وی همین اقدامات باعث شد که نهادها و جریانهای سیاسی و اجتماعی بویژه روحانیت نیز همپای روشنفکران به موضوع استبداد و اختناق توجه کنند و از آن پس نوک پیکان مبارزات به سمت این مساله نشانه گرفته شد.
دبیرکل نهضت آزادی دوره پیروزی انقلاب اسلامی و سال ۵۷ را دوره اوج گیری انسجام و وفاق همه جریانها، احزاب و نهادهای سیاسی و اجتماعی کشور حول محور نفی استبداد و نفی اقتدارگرایی و متجلی شده در شعار مرگ بر شاه دانست و عنوان داشت: ملت ما از انقلاب مشروطه تا سال ۵۷ دوره ای را طی کرد که تجربیات آن باعث شد به مطالبات مشخصی تحت عنوان استقلال، آزادی و حاکمیت ملی برسد و حتی مواضع آیت اله خمینی در پاریس هم مؤید همین مطالبات تاریخی بود و مردم بر اساس همین مواضع و انتظارات و مطالبات بود که در ۱۲ فروردین ۵۸ به جمهوری اسلامی رای مثبت دادند و حتی در چند دوره اول انتخابات پس از انقلاب بویژه اولین دوره مجلس نیز شاهد حضور آزادانه و گسترده همه احزاب و جریانها و مشارکت فوق العاده مردم هستیم بطوریکه در تهران چهار و نیم میلیون نفری هرکدام از افراد اول تا سوم منتخب مجلس در حدود یک میلیون و هشتصد هزار رای اخذ کردند.
محمد توسلی بخش دوم سخنان خود را به محور فرهنگ استبدادی اختصاص داد و با یادآوری تلاشهای افراد شاخصی نظیر مهندس بازرگان، دکتر سحابی و آیت اله طالقانی در سالهای پس از شهریور ۱۳۲۰ عنوان داشت که مهمترین تمرکز این افراد در آن دوران بر روی معضل فرهنگ استبدادی و فرهنگ خرافی جامعه بود و برای این منظور دو راهکار مهم را مطرح کردند که برای گذر از فرهنگ استبدادی، توجه به کار جمعی و فعالیت در نهادهای مدنی و برای عبور از فرهنگ خرافی، بازگشت به قرآن و آموزه های اصیل اسلامی و قرآنی در دستور کارشان قرار داشت.
مهندس توسلی بیان کرد: پس از کودتای ۲۸ مرداد و در دوران زندان و تبعید، بزرگان نهضت مقاومت ملی علت عدم توفیق آن را در فرهنگ استبدادی یافته بودند و بهمین دلیل برای تمرین و آموزش کار جمعی دست به تاسیس متاع (مکتب تربیتی،اجتماعی و عملی) زدند که رهآورد آن تشکیل نهادهای مدنی نظیر انجمنهای اسلامی مهندسین و پزشکان و معلمان و بانوان بود تا در سایه فعالیت در این نهادها بتوانند به ضرورت های کار جمعی و فعالیت گروهی دست پیدا کنند.
دبیرکل نهضت آزادی ایران در جمعبندی سخنان خود تاکید کرد که در کنار ساختار اقتدارگرای قدرت که در طول سالیان طولانی بر کشور حاکم بوده، فرهنگ استبدادی جامعه نیز از موانع اساسی موفقیت احزاب به شمار می آید چرا که خودخواهی ها و خودشیفتگی های رایج در میان آحاد جامعه ما بزرگترین مانع فعالیتهای گروهی و کارجمعی در ساحت سیاسی و اجتماعی بشمار می آیند.
گفتنی ست کتاب «تبارشناسی جریانهای سیاسی و آسیبشناسی احزاب در ایران» مجموعهای از مصاحبههای تخصصی و دقیق با بزرگان حزبی در تاریخ معاصر ایران است، از جمله آقایان ابراهیم یزدی، عزتالله سحابی، محمدعلی عمویی، حسین راضی، پرویز ورجاوند، محمدمهدی عبدخدایی، محمدنبی حبیبی، علامعباس توسلی، سیدمحمد سلامتی، سعید حجاریان، هاشم آقاجری، احمد نقیبزاده، علیرضا علویتبار. این کتاب در ماه گذشته در نشر ثالث منتشر شد.