زندگینامه آیت‌الله سید محمود طالقانی
سید محمود علایی طالقانی مفسر قرآن، روشن‌فکر دینی، فعال سیاسی و اجتماعی، عضو جبهه ملی دوم و یکی از مؤسسین نهضت آزادی ایران بود.
این مجتهد آزادی‌خواه و عدالت‌گرا زاده ۱۳ اسفند ۱۲۸۹ در طالقان است که در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ در تهران درگذشت و از محضر اساتیدی مانند سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، خلیل کمره‌ای، سید ابوالحسن اصفهانی، محمدحسین غروی اصفهانی، عبدالکریم حائری یزدی، سید حسین طباطبایی قمی، سید اسدالله خرقانی و شریعت سنگلجی بهره برد.
تولد و تحصیلات
وی در ۱۳ اسفند ۱۲۸۹ خورشیدی در خانواده‌ای اهل علم و دارای روحیات انقلابی در روستای گلیرد طالقان در استان البرز دیده به جهان گشود. پدرش ابوالحسن علایی طالقانی، نخستین استاد وی بود. در اسفند سال ۱۳۱۶ با بتول اعلایی فرد ازدواج کرد. جلال ال احمد از خاندان وی بود.
تحصیلات ابتدایی را در مدرسه ملارضا در میدان امین السلطان آغاز کرد و مبانی صرف و نحو و علوم دینی را نزد پدرش سید ابوالحسن طالقانی آموخت. پس از آن، در مدارس رضویه و فیضیه قم تا سال ۱۳۱۷ مراتب تحصیلی را تا درجه اجتهاد ادامه داد و در مدرسه فیضیه و رضویه قم نزد مدرسینی مانند مانند آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، محمد تقی اشراقی و میرزا خلیل کمره‌ای تعلیم یافت. سپس در سال ۱۳۱۰ مخفیانه به نجف رفت و در درس سید ابوالحسن اصفهانی و محمدحسین غروی اصفهانی شرکت کرد و از اصفهانی موفق به اجازه‌نامه اجتهاد شد. او سپس به تهران برگشت و دروس خود را در مدرسه فیضیه ادامه داد. وی از عبدالکریم حائری یزدی اجازه‌نامه اجتهاد و از شمس الدین محمود مرعشی و سید حسین طباطبایی قمی اجازه نقل حدیث دریافت کرد. در سال ۱۳۱۸ برای تدریس در مدرسه سپهسالار راهی تهران شد.
فعالیت سیاسی
دوران رضا شاه
طالقانی از دوره رضا شاه در جریان اعتراض به کشف حجاب وارد عرصه سیاسی شد و نزدیک به چهل سال در این عرصه و در سطوح مختلف سیاسی فعالیت کرد. طالقانی یکی از مخالفان فعال حکومت پهلوی بود و در موقعیت‌ها و شرایط مختلف به مخالفت با روندهای جاری در حکومت دودمان پهلوی پرداخت و چندین بار دستگیر و روانه زندان شد.
در سال ۱۳۱۸ طالقانی به دنبال اعتراض به سرقت یک خیاطی و در هنگام گذر از کنار کلانتری شماره ۴ با پرسنل انتظامی درگیر و دستگیر می‌شود. برخی دلیل این حادثه را اعتراض او به کشف حجاب و درگیری با مأموری دانسته‌اند که حجاب را از سر زنی برداشته بود و و برخی دیگر نیز آن را مربوط به نداشتن جواز عمامه و پاسخ او به توهین مأموران انتظامی می‌دانند. به دنبال این واقعه او دو ماه زندانی می‌شود که سرانجام با فعالیت‌های خانواده‌اش برای رهایی او و با اطلاع یافتن رضا شاه از ماجرا و بنا به احترام خاصی که رضاشاه برای پدر او سید ابوالحسن طالقانی قائل بو،د دستور رسیدگی فوری را صادر کرد که در نهایت طالقانی به سه ماه زندان قابل خرید محکوم شد.
دوران محمدرضا پهلوی
محمود طالقانی در دوران نهضت ملی شدن نفت به همراه سید رضا زنجانی به حمایت از محمد مصدق برخاست و پس از کودتای ۲۸ مرداد (سقوط دولت مصدق) به همراه جمع کثیری از طرفداران مصدق به نهضت مقاومت ملّی پیوست. پس از توقف فعالیت‌های نهضت مقاومت ملّی، طالقانی در شروع مجدد فعالیت‌های جبههٔ ملی ایران به رهبری اللهیار صالح فعالیت کرد و به شورای مرکزی جبهه ملی ایران راه یافت. طالقانی در کنگره جبهه ملی در سال ۱۳۴۰ به عنوان هیئت مؤسس شرکت کرده و از سوی شرکت کنندگان در کنگره به عضویت شورای مرکزی انتخاب شد. محمود طالقانی، مهدی بازرگان و یدالله سحابی در سال ۱۳۴۰، حزب نهضت آزادی ایران را بر اساس عقاید ملی ـ اسلامی تشکیل دادند.
محمود طالقانی چند بار به علت فعالیت‌های سیاسی، توسط حکومت پهلوی به زندان رفت و یک بار نیز تبعید شد. وی با بنیان‌گذاران آن سازمان به ویژه محمد حنیف‌نژاد بسیار نزدیک و همدل بود اما با کسانی که تحت عنوان سازمان پیکار در سال ۱۳۵۴ از سازمان مجاهدین منشعب شدند، سخت مخالفت کرد.
پس از انقلاب اسلامی
طالقانی از رهبران انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود و پس از ترور آیت‌الله مرتضی مطهری، ریاست شورای انقلاب را بر عهده گرفت. طالقانی در اواخر عمرش از طرف آیت‌الله خمینی به عنوان امام جمعه تهران معرفی شد. پس از آن نیز وارد مجلس خبرگان قانون اساسی شد و یک ماه بعد درگذشت.
وی در اوایل انقلاب، از معدود روحانیونی بود که از محمد مصدق و علی شریعتی دفاع کرد و در مجلس خبرگان بررسی قانون اساسی نیز به شدت با اصل ولایت فقیه مخالفت کرد. آیت‌الله طالقانی از جمله بانیان اصل شوراها در قانون اساسی بود و در مناقشات کردستان نیز خواهان حل مساله از طرق سیاسی بود و با برخوردهای نظامی و امنیتی به شدت مخالف بود.
آیت‌الله طالقانی شخصیتی محبوب و مورد علاقه و احترام همه گروه‌ها و احزاب بود و پس از درگذشت وی، رهبری انقلاب از او با نام ابوذر زمان یاد کرد.
یکی دیگر از دلایل شهرت او، تألیف مجموعه پرتوی از قرآن بود. وی در آثارش از جمله این مجموعه، نگاهی نو به مذهب داشته و سعی کرده تا از آن انحراف‌زدایی کند. پرتوی از قرآن، در زمان انتشار از محبوب‌ترین تفاسیری بود که نوشته شده بود. طالقانی در آثارش می‌کوشید تا نشان دهد اسلام با دموکراسی هم‌خوانی دارد.
دو ماه پس از پیروزی انقلاب فرزندان محمود طالقانی، ابوالحسن و مجتبی بازداشت شدند. در پی این بازداشت‌ها و نیز دریافت گزارشی از وضع زندان‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، طالقانی، همه دفترهای خود را در تهران و شهرستان‌ها بست و با همسر و سه فرزندش از تهران خارج شد و به حومه تنکابن در مازندران رفت.
درگذشت
طالقانی در تاریخ ۱۹ شهریور ۱۳۵۸، سه روز بعد نماز جمعهٔ ۱۶ شهریور در گذشت.
