نگاه مهندس «بازرگان» به قرآن، علمی بود
گزارش « ایکنا » از بزرگداشت مهندس « بازرگان » در شیراز
محمدرضا خالصی، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس
گروه اندیشه: معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس گفت: نگاه مهندس بازرگان به قرآن، علمی بود.
معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی فارس در ادامه سلسله نشستهای آسیبشناسی معرفت دینی خود، نشست آسیبشناسی معرفت دینی از دیدگاه مرحوم مهندس «مهدی بازرگان» را با حضور دکتر محمدمهدی جعفری، استاد شیراز و محمدرضا خالصی، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس و مدرس دانشگاه برگزار کرد.
در این نشست معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس گفت: نگاه مهندس بازرگان به قرآن، علمی بود.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، محمدرضا خالصی ابتدا به تعریفی از روشنفکر دینی پرداخت و گفت: جامعه در حال گذار نیازمند کسانی است که این انتقال را سریعتر انجام دهند و آن را تئوریزه کنند، بنابراین به گروهی که این انتقال را تسهیل کرده و آن را تئوریزه میکنند، روشنفکر میگویند.
وی تصریح کرد: روشنفکر دینی همانطور که از اسمش پیدا است انتقال مفاهیمی دینی را تبیین و تسهیل میکند و بر علوم جدید و علوم دینی تسلط دارد.
خالصی، دین را فربهترین عنصر جامعه سنتی دانست و توضیح داد: دین متعلق به دنیای گذشته است؛ چراکه مهمترین دغدغه انسانهای گذشته، دغدغه دینی بود. در حالی که در جامعه مدرندینداری با زندگی متفاوت است، اما آشتی بین دین و دنیایی که از هم جدا افتادهاند وظیفه روشنفکر دینی است.
وی نزدیک ساختن بین دنیایی که به سرعت مادی میشود و بین دینی که از این حرکت باز ایستاده را نتیجه تلاش اندیشمندان دینی دانست و گفت: کار این دانشمندان کار سادهای نبود؛ چراکه بحث معنویت کردن در دنیای معاصر خیلی بحث برانگیز بود. آنها میخواستند بدانند چگونه میشود نقش گذشته دین را به او بازگرداند.
این پژوهشگر و نویسنده در ادامه گفت: آتشفشانها وقتی مواد مذاب بیرون میریزند همه چیز در هم ذوب میشود. در آن حالت تشخیص مواد و مجزا کردن آنها از یکدیگر غیرممکن است اما هرچه از زمان بگذرد به سردی میگراید و تجزیه آنها نیز امکانپذیر میشود. تمدنها، مخصوصاً تمدنها وحیانی چنیناند. هرچه به کانون اصلی خود که وحی است نزدیک باشند، حرارت بالا اجازه تجزیه را نمیدهد اما پس از مدتی میتوان به تجزیه نشست و این کار روشنفکران دینی است.
این مدرس دانشگاه مهندس بازرگان را از جمله اندیشمندان دینی دانست که در نزدیک ساختن دین و دنیا تلاش بسیاری کرد. وی افزود: مهندس بازرگان وقتی در سال ۱۳۰۷ جزء اولین دسته از دانشجویان به غرب سفر کرد، چهار ویژگی غرب را پسندید. یکی تفکر دموکراتیک، دوم روح اجتماعی، سوم تفکر عملی و چهارم روشهای علمی. بنابراین مهندس بازرگان با الهام از این ۴ مسئله به چند موضوع توجه کرد، اصلاح و احیای دین و بازگشت به قرآن، رابطه علم و دین و دنیا، رابطه دین و سیاست، انسانشناسی، آفتشناسی دین، مشکلات اجتماعی جامعه ایران و ملل اسلامی، برخوردار با غرب و دفاع امروزی از دین، مهندس بازرگان هرجا که فکر میکرد دین مورد تهاجم قرار میگرفت، وارد صحنه میشد، اما راه و روش علمی بود.
خالصی سپس به بیان اعتقادات مهندس بازرگان در زمینههای مختلف دینی اسلام پرداخت و گفت: وی در مورد معاد اعتقاد داشت وقتی کسی میمیرد، محیط فیزیولوژیک او متلاشی میشود و بعد محیطپیسکولوژیک او شروع میشود، تحویل روح به شخصیت پیسکولوژیک و بعد از جنس هم دانستن دو شخصیت فیزیولوژیک و پیسکولوژیک نشان دهنده دغدغه علمی آن مرحوم است. در خصوص دعا نیز معتقد بود دعا باعث ایجاد تأثیرهای روانی در نتیجه تلفیق به نفس و نیز باعث ایجاد توسعه روح در شخص میشود.
در مسئله روزمره نیز آن را عامل خروج تدریجی انسان از اسارت و قیدهای زندگی و کسب آزادی و تسلط در برابر شرایط میدانست. بنابراین، مهندس بازرگان دقیقاً معیارهایی که دین معین کرده به شکلی با مبانی علمی امروز نزدیک کرده بود.
وی با بیان اینکه یکی از تأثیرگذارترین روشنفکران دینی ما مرحوم، مهندس بازرگان بود، افزود: او از ثمره علوم جدید بهره بسیاری برده است به گونهای که اعتقاد داشت علم جدید احکام فقهی را تأیید میکند. در کتاب «مطهرات در اسلام» تمام هم و غم خود را به این موضوع اختصاص داد. او همچنین مقابله با مارکسیسم را از مهمترین دغدغههای خود میدانست و مارکسیسم را نوعی فلسفه تلقی میکرد، نه یک مکتب جدید بر مسائل علمی.
خالصی سپس به ۴ مشرب مهم در زمان بازرگان ناسیونالیسم، لیبرالیسم سیانتیسم و اومانیسم اشاره کرد و توضیح داد. براساس روحیاتی که ایشان داشت، نخست نکات مثبت این مکاتب را میگیرد و این نکات مثبت را با قرآن هماهنگ میکند.
وی افزود: به عنوان نمونه مهندس بازرگان، ناسیونالیسم را در نوع معقول و غیرمعقول مطرح میکند و نوع غیرمعقول را پس میزند، در لیبرالیسم نوع معقول را مطرح میکند و بیبند و باری آن را مورد نقد قرار میدهد، در علمپرستی یا سیانتیسم مسئله علمپرستی را مورد بررسی قرار میدهد و در اومانیسم بحث انسانپرستی را نقد میکند.
وی در پایان گفت: حتی نسبت به قرآنمجید نیز نگاه مهندس بازرگان، نگاه علمی بود و معتقد بود که ما نیازمند یک رنسانس اسلامی هستیم. وی تئوری انحطاط، دوری از علوم مدرن، انتظار نابجا از مسلمانان بودن، فروختن دین به دنیا، نبودن در بند ایمان و عمل، کنارهگیری مسلمانان از کار و کوشش را عاملهای اصلی انحطاط مسلمانان میدانست و مثل هر مصلحی، برای هر کدام از اینها هم سخن میگویند و راهحلی پیدا میکند و براساس اصلاح جامعه بر طبق دستورات اسلام کوشش در ایجاد دوستی و اتحاد میان مسلمانان، انتشار حقایق اسلامی، مبارزه با خرافات و مهمتر از همه توصیه به بازگشت به قرآن میکند.
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس در پایان افزود: منش و روش مرحوم بازرگان از مؤثرترین روشهای دینشناسی معاصر محسوب میشود