بیانات آیت الله العظمی منتظری
در دیدار اعضای نهضت آزادی ایران و جمعی از علاقهمندان به مرحوم مهندس بازرگان
۳۰/۱۰/۱۳۸۵
در سالگرد درگذشت آقای مهندس مهدی بازرگان دبیر کل نهضت آزادی ایران و نخست وزیر دولت موقت ، اعضای شورای مرکزی نهضت آزادی و علاقهمندان مرحوم بازرگان از شهرهای مختلف پس از شرکت در مراسمی که در قم بر سر مزار آن مرحوم تشکیل شده بود با حضرت آیتالله العظمی منتظری دیدار و گفتگو کردند; مشروح این دیدار که با بیانات معظمله آغاز شد بدین شرح است :
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم ، بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین
(و لنبلونکم بشی من الخوف والجوع و نقص من الاموال والانفس والثمرات و بشر الصابرین ، الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انا لله و انا الیه راجعون ، اولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمه و اولئک هم المهتدون ).
در آغاز، سالروز درگذشت مرحوم مهندس بازرگان را به شما برادران و خواهران و همه علاقهمندان تسلیت میگویم. درجاتش عالی است، خداوند متعالی گرداند و به همه بازماندگان و علاقهمندان ایشان صبر و اجر عنایت کند. مرحوم مهندس بازرگان از افرادی بودند که واقعا الگوی دیگران بود و در برههای از زمان بسیاری از کسانی را که از دین بیگانه شده بودند به اسلام، دین و معنویت جذب کرد. آن مرحوم نسبت به دین و معنویت ، مرد عمل بود. خاطرهای را در این خصوص قبلاً عرض کردم ; یک وقتی در حسینیه ارشاد آقای میناچی یک عدهای را دعوت کرده بود از جمله : شهید مطهری ، مرحوم شیخ نعمتالله صالحی نجفآبادی و مرحوم بازرگان و بنده در آن جلسه بودیم . جلسهای بود که مباحث مختلف تاریخی ، سیاسی و انتقادی مطرح میشد. ناگهان دیدیم مرحوم مهندس بازرگان در جلسه نیستند; بعد دیدیم رفته است گوشهای سجادهاش را انداخته و چون وقت نماز بود داشت نماز اول وقت میخواند; مرحوم آقای مطهری گفتند: ما یک عده آخوند و روحانی اینجا نشستهایم و مباحث بیفایدهای را مطرح میکنیم و مهندس رفته نمازش را اول وقت میخواند. ـ ان شاءالله من هم عرائضم را زودتر تمام میکنم آقایان هم به نمازشان میرسند ـ . خلاصه اینکه ایشان وجودش واقعاً برای تمام نسلها به ویژه نسل جوان جاذبه داشت. این گونه نیست که قدرت جذب افراد به دین و معنویت از آن روحانیون تنها باشد. ایشان مردی بود که در عین حالی که دانشگاهی ، درس خوانده و سیاسی بود و متخصص در این امور بود با این حال به جهات دینی بسیار اهمیت میداد.
توصیه میکنم هم به خودم و هم به شما برادران و خواهران که دنیا خوب یا بد میگذرد. مولی امیرالمومنین (ع ) میفرماید: (ما اصف من دار اولها عناء و آخرها فناء) “من چگونه توصیف کنم دنیایی را که اولش سختی و پایانش فناست ” همه ما رفتنی هستیم پس باید برای آن عالم فعالیت و کار کرد. امیرالمومنین (ع ) هنگامی که فرمانده کل قوای مسلمین بودند در ذی قار ـ ظاهراً منطقهای بوده نزدیک همین العماره کنونی در عراق ـ نشسته بودند کفششان را وصله میکردند. حضرت به ابن عباس ـ که ظاهراً اعتراض داشت ـ فرمودند: “این کفش من چقدر میارزد؟ ” گفت : قیمت ندارد، و به نقلی گفت : “کسره درهم “! یک درهم شکسته ! بنابر آنچه در نهج البلاغه (خطبه ۳۳) آمده حضرت فرمودند: (والله لهی احب الی من امرتکم الا ان اقیم حقا او ادفع باطلا) “به خدا قسم این کفش پاره محبوبتر است نزد من از حکومت بر شما مگر این که حقی را بپا دارم یا جلوی باطلی را بگیرم ” برای این که کفش رفع حاجت آدم را میکند اما حکومت جز مسئولیت هیچ چیز دیگری نیست و آدم عاقل حتیالمقدور سراغ مسئولیت نمیرود مگر این که از باب ضرورت به عهدهاش بیفتد که آن وقت وظیفه است ; لذا فرمودند: “مگر اینکه حقی را به پا دارم یا باطلی را برطرف و دفع کنم ” حکومتی که انسان نتواند کاری برای اسلام و جامعه انجام بدهد جز وبال و گرفتاری نیست . آقایان به اندازه قدرت و توانتان در مسائل باید تذکر بدهید. که ان شاءالله تذکر برای مومنین مفید است . برخی مسئولین خیال میکنند باید مردم خفه شده و هیچ نگویند; در خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه مولی امیرالمومنین (ع ) میفرمایند: (فلا تکفوا عن مقاله بحق او مشوره بعدل فانی لست فی نفسی بفوق أن أخطیء الا ان یکفی الله ). علی (ع ) با این که ما ایشان را معصوم میدانیم میفرماید: “شما خودتان را باز ندارید از گفتار حق و مشورت عادلانه ، من ذاتاً فوق خطا نیستم “; سپس میفرمایند: “مگر این که خدا مرا کفایت کند”. این دستور حضرت است که از گفتار حق و مشورت عادلانه دست برندارید و باید مسائل گفته شود الحمدلله آقایان به اوضاع و امور توجه دارند و لازم است به اندازه قدرت و توانتان اشکالات را بگویید. در حال حاضر دو موضوع خیلی به نظر من در کشور ما مهم است :
نکته اول این که ; بالاخره آمریکا ـ گرچه ما میگوییم مرگ بر آمریکا ـ ولی اینها قدرتی هستند، امکانات هم دستشان هست من نمیخواهم بگویم سیاست آنها درست است ، با اینکه رفتاری که آنها دارند در آینده به ضرر خودشان است چنانچه آمریکا در ویتنام شکست خورد در عراق با این که میلیارها دلار خرج کرد شکست خورد و به اهداف خود نرسید ـ و باید از عراق خارج شده و حکومت را به دست خود عراقی ها بدهند ـ اما دست بردار نیستند; با این اوصاف انسان باید با دشمن عاقلانه برخورد کند و به گونهای نباشد که آنها را تحریک کنیم ، اینها باعث میشود مشکلاتی برای کشور ما پدید آید باید با گفتگو مسایل را حل کرد. من یادم هست در جنگ ویتنام آمریکاییها با ویت کنگها که جنگ داشتند در ویتنام جنگ ادامه داشت اما در پاریس با هم جلسه داشتند و مذاکرات برقرار بود. تندرویها به ضرر مردم و کشور است و بایستی این مسأله جوری باشد که دشمنان ما تحریک نشوند. وزیر خارجه آمریکا به منطقه آمده و کشورهای عربی را دارند علیه ما به ناحق بسیج میکنند. ما با این ناحق باید جوری برخورد کنیم که دودش در چشم ملت نرود. البته اینکه چه کار باید کرد؟ عقلای قوم و اهل خبره و بصیرت میدانند که باید چگونه با ظرافت برخورد کرد و مسائل و مشکلات را حل کرد و از شعارهای تند و تحریکآمیز پرهیز نمود تا هزینه کمتری را مردم متحمل شوند.
نکته دوم ; آنچه خیلی ما لمس میکنیم ، و به ما مراجعه میکنند، مردم همه مینالند و از رسانهها هم معلوم میشود; مسأله فشار اقتصادی و گرانی سرسام آور است . در این باره آیا نباید مسئولین تلاش کنند؟! بعضی کشورها نفت و گاز ندارند با این حال کشورشان را از نظر اقتصادی اداره میکنند و روی پایشان ایستادهاند اما ما با این که این همه نفت و گاز و منابع دیگر داریم خرجهای بیهوده انجام میدهیم و به فکر دیگر کشورها هستیم ولی به فکر گرفتاری مردم خودمان نیستیم و متأسفانه روز به روز مایحتاج عمومی گران و گرانتر میشود. آقایان برای حل معضلات اقتصادی تصمیمات مقطعی انجام میدهند مثلاً میگویند به حقوق کارمندان فلان مقدار اضافه کردهایم ! برخی از مسئوولان علیرغم گرانیها و فشارها میگویند: بیش از ۱۳% تورم نداریم درصورتی که انسان وقتی که بررسی و سؤال میکند میبیند در برخی مانند مسکن و…بیش از۵۰% قیمتها بالا رفته است ; این که بیاییم تحلیل کرده ، مصاحبه کنیم و بگوییم : “تورم از ۱۳% بیشتر نیست و گرانی نداریم و وضعمان الحمدلله خوب است ” با این تحلیلها و شعارها که مشکلات و معضلات اقتصادی برطرف نمیشود! در هر صورت بایستی که دولت و مسئولین از خرجهای بیهوده از مسافرتهایی که هیچ فایدهای برای مردم و کشور ندارد جلوگیری کنند. واقعاً این نفت و گاز مالکش همه مردم هستند، مردم فقط یک عده خاص نیستند که برخی حقوق و امکانات کلان داشته باشند و یک کارمند، یک معلم و یک کارگر با حقوق خیلی کم و بخور و نمیر بخواهد زندگی کند. مردم ما با این که به این وضعیت اعتراض نمی کنند و ساکتاند، اما میفهمند و خوب هم میفهمند. بایستی برای مردم کاری کرد! و شما آقایان، برادران و خواهران و همه اقشار هم به اندازه قدرتتان ، به اندازه توانتان ، دوستانه به آنهایی که دست اندرکارند تذکر بدهید. مردم دولت را انتخاب کردهاند نه برای شعار دادن ! بلکه شعار مقدمه کار است و ما خیال میکنیم با شعار دادن کشور اداره میشود. هر روز تکرار میکنیم که : فلان چیز حق مسلم ماست . خیلی خوب ! حقتان است ; اما حق را باید به گونهای گرفت که مشکلات پدید نیاید و بهانه به دست دیگران نداد و مگر حق مسلم ما فقط همین است که آقایان میگویند و ما حق و حقوق دیگری نداریم ؟!
برادران و خواهران که تشریف دارید از علاقهمندان به مرحوم مهندس بازرگان هستید، ایشان از آن گروه آدمهایی بود که ساکت نبود و برای همین در زمان شاه یادتان هست به چه تبعیدها و زندانها ـ مثل زندان برازجان و جاهای دیگر گرفتار میشد ـ با این حال ایشان وظایف خود نسبت به جامعه را انجام میداد. انسان وظیفه دارد حقایق را بگوید و صبر هم داشته باشد. خداوند در سوره ”عصر” میفرماید: (بسم الله الرحمن الرحیم ، والعصر ان الانسان لفی خسر) (قسم به عصر و زمانه همانا انسانها در زیانند) (الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات )(مگر کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند) اگر ما صالحات را انجام دادیم کافی است ؟ نه (و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر) ”تواصوا” باب تفاعل است یعنی : به یکدیگر سفارش کنید به اینکه پشتیبان حق باشید و حق را بگویید. طبیعی است که گفتن حق دنبالش زندان اوین و جاهای دیگر درپی دارد لذا میفرماید: (و تواصوا بالصبر) صابر و بردبار باشید در مشکلات . در این سوره به عصر و زمانه قسم میخورد. این قسم به “عصر” به نظر میآید قسم به تاریخ باشد همیشه خدا قسمهایی که دارد با مطالبی که دنبالش میآید تناسب دارد. قسم به عصر و زمانه یعنی : به تاریخ که پر است از حوادث سخت و ناگوار که انسان ها در ضرر و زیانند مگر کسانی که ایمان کامل دارند و کارهای نیک را انجام میدهند و در مقابل جامعه هم مسئولیت دارند.
خدایا ما را وادار به آنچه رضای تو در آن است . بازدار از آنچه سخط تو در آن است . خدایا ملتمسین دعا، ملتمسات دعا، حاجت روا فرما. خدایا رفتگان خاک و مرحوم منهدس بازرگان و سایر بزرگانی که به اسلام و دین خدمت کردند درجاتشان را عالی کن و با محمد(ص ) و آل محمد(ع ) محشورشان فرما. خدایا بحق محمد و آل محمد تعجیل در فرج امام زمان (عج ) بفرما. عاقبت همه ما را ختم به خیر بفرما. خدایا به این برادران و خواهرانی که زحمت کشیدند از تهران و جاهای دیگر جمع شدند و آمدند، اجر عنایت فرما. من در پایان از همه برادران و خواهران عذرخواهی میکنم ، وقت نماز و وقت ناهار است و قاعدهاش هم بود از بیانات آقایان استفاده کنیم . حالا اگر آقای دکتر یزدی مطلبی دارند بفرمایند. ان شاءالله همگی موفق و موید باشید.
سخنان آقای دکتر یزدی
بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین
من از طرف خودم و از طرف اعضاء شورای مرکزی نهضت آزادی ایران و دیگر اعضاء و علاقهمندان نهضت از شهرستانهای مختلف ایران از اصفهان، زنجان، قزوین، نائین، کاشان، تبریز، میاندوآب، قم و شهرهای مختلف که اینجا آمدهاند; از فرمایشات جنابعالی تشکر میکنم و از رهنمودهایی که دادید. ما وظیفه خودمان میدانیم که هربار که بر سر مزار مرحوم مهندس بازرگان گردهم میآییم تا پیمانهایمان را تجدید بکنیم و از روح بزرگ آن مرحوم مدد بگیریم ، خدمت حضرتعالی هم برسیم . شما مجسمه استقامت و مقاومت هم در دوران استبداد ستم شاهی بودید و هم در این دورانی که به نام حکومت اسلامی کارهایی شده است و میشود که حقاً درست نیست که اینها به نام اسلام انجام شود.
خوشبختانه نهضت آزادی ایران با پیروی از آن سنتهای نیکویی که بزرگان به جا گذاشتهاند و جنابعالی هم اشارهای فرمودید، دست از مقاومت و ایستادگی خودش برنداشت و نمیدارد بهرغم این که فشارها علیه نهضت همچنان ادامه دارد; بعضاً از تشکیل جلسات ما خودداری میکنند و دوستان ما را در تهران و شهرستانها مرتباً وزارت اطلاعات میبرد و میآورد. هر کس هم که در جلسات شرکت کند مورد ایذاء و اذیت قرار میگیرد، پرونده محاکمات نهضت آزادی دوستان و اعضاء همچنان مفتوح است ، وثیقههای سنگینی که از دوستان ما گرفتهاند بهرغم گذشت زمان همچنان آزاد نمیکنند. کسانی هستند که پس از محاکمه هنوز وثیقه دارند. به عنوان مثال در خراسان یکی از علاقهمندان شش ماه زندان موقت بود اما دادگاه فقط او را به چهار ماه زندان محکوم کرده ـ دو ماه هم طلب دارد ـ اما سندهای وثیقه او را آزاد نمیکنند. دائماً دوستان ما را اذیت میکنند. جلسات را بعضاً میآیند به هم میزنند اما به فضل الهی و با استمداد از ارواح بزرگان ; دوستان نهضت آزادی ایران همچنان محکم ایستادهاند. پیرامون آن مسائلی که حضرتعالی اشاره کردید چون مسأله گرانی و مسأله بحران انرژی هستهای و سیاستهایی که در زمینههای بینالمللی به کار برده میشود و دائماً دشمن تراشی میکنند در تمام این موارد نهضت آزادی مواضع خود را بیان کرده است و میکند و از این فشارها هم نهراسیده است و نمیهراسد. تا زمانی که نفس داریم و این قلبهایمان میتپد ما احساس میکنیم که وظیفه داریم حق مردم را بیان کنیم با هر زبانی که باشد البته با زبان ادب ، احترام و قانون و نه فراتر از قانون و نه چیزی کمتر از قانون گفته ایم و میگوییم . برخی از مطالبی که در این ماههای اخیر یا در این روزهای اخیر پیرامون مسائل مبرمی که فرمودید وجود دارد، نهضت مطالبی نوشته است که بنده نسخی را آوردهام که خدمتتان تقدیم کنم ، علاوه بر این مجموعه اسناد نهضت آزادی ایران در طول چهل و پنج سال گذشته به صورت لوح فشرده تکمیل شده خدمتتان تقدیم میکنیم . مجدداً از فرمایشات و از رهنمودهایتان صمیمانه تشکر میکنیم .
امیدواریم همچنان دعای خیر شما بدرقه راه پویندگان و جویندگان راه حقیقت و مبارزین نهضت آزادی باشد; تا زمانی که آزادی برای ملت ما تحقق پیدا نکرده است جنبش برای آزادی ادامه دارد، نهضت ادامه دارد و امیدوار هستیم که خداوند هم کمک کند “من حیث لا یحتسب ” که بر توفیقات این مجموعه افزوده بشود. مهمترین مسأله این است که ما به مردم بگوییم نباید ناامید شوید باید امیدوار بود و به دلیل این که بعضی از کارها صورت میگیرد ما نباید منفعل بشویم و صحنه را خالی بکنیم . خوشبختیم و به درگاه ایزد منان دعا میکنیم که خداوند این توفیق را به این جمع ما داده است که به رغم همه ناملایمات همچنان در صحنه حضور داشته باشیم . والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته .
۳۰/۱۰/۱۳۸۵