تونس؛ دولت جدید و چالشهای دموکراسی
دکتر مهدی نوربخش
سرانجام حدود دوهفته پیش در ۹اکتبر، بالاترین نهاد مستقل انتخابات در تونس نتیجه انتخابات مجلس این کشور را اعلام کرد. “النهضه” با ۵۲کرسی، “قلب تونس” با ۳۸کرسی، “جریان دموکراتیک” با ۲۲کرسی و “ائتلاف شرافت” با ۲۱کرسی برندگان بالای لیست این انتخابات شدند. بقیه آراء که اکثرا کمتر از ۵درصد برای یکایک احزاب دیگر در این کشور بود، به کل احزاب دیگر تعلق گرفت. هیچکدام از احزاب بهتنهایی نتوانستند ۱۰۹کرسی از ۲۱۷کرسی مجلس این کشور را کسب کنند تا خود بتوانند دولت آینده این کشور را تشکیل دهند. لذا گروههایی میبایست وارد ائتلاف برای تشکیل دولت آینده این کشور شوند که درحالحاضر، در این کشور کار آسانی نیست. در تونس النهضه و ائتلاف شرافت در چهارچوبهای مختلف، احزاب محافظهکار و بقیه احزاب لیبرال این کشور به حساب میآیند. البته محافظهکار در کشوری که اکثر شهروندان مخالف شرکت احزاب مذهبی در سیاست هستند، معنی خاصی را به خود اختصاص میدهد. اکنون گمانه ائتلاف بین النهضه و قلب تونس برای تشکیل دولت آینده تونس بیشتر از احتمال ائتلافهای دیگر مورد بحث و گفتگو است. اگرچه رهبران النهضه بعد از انتخابات اعلام کرده بودند که با این حزب ائتلاف نمیکنند. در بند ۸۹قانوناساسی تونس آمده که رییسجمهور این کشور از احزابی که بیشترین رای را در انتخابات این کشور به خود اختصاص دادهاند، میخواهد که در زمان تعیینشدهای دولت این کشور را تشکیل دهند. اگر احزاب مختلف برای یک ائتلاف نتوانند دولت ائتلافی خودرا در زمان تعیینشده تشکیل دهند، آنزمان رییسجمهور با مشورت احزاب و گروههای اجتماعی فرد قابلقبولی را برای تشکیل دولت انتخاب میکند. النهضه بلافاصله بعد از اعلام آرای انتخابات اعلام کرد که با گروههایی که به شعارهای انقلاب پشت کردهاند و خصوصا در فسادهای اقتصادی دست داشتهاند، وارد ائتلاف برای تشکیل دولت آینده نخواهد شد. این حزب با تعهد به شعار “پایبندی به اصول انقلاب” که یکی از آنها عدالت اقتصادی و مبارزه با فساد گسترده در تونس امروز است، وارد انتخابات این دوره شده و بیشترین آراء را برای تعهد خود به این اصول در این انتخابات کسب کرده است. کاندیدای حزب قلب تونس برای ریاستجمهوری این کشور در این انتخابات نبیل کرویی بوده که نتوانست مورد اقبال مردم در انتخابات واقع شود و قیسسعید، یک مستقل پاکدست، توفیق پیدا کرد که بیشترین آراء را برای کسب این پست به خود اختصاص دهد. کرویی از قلب تونس ماهها بهخاطر دست داشتن در فساد اقتصادی در زندان به سر میبرد و در ۹اکتبر از زندان آزاد شد. در انتخابات سال۲۰۱۴، “ندا تونس”، حزب متعلق به بیجی سید اسبسی با ۸۶کرسی و النهضه با کسب ۶۹کرسی در مجلس، دولت ائتلافی را با یکدیگر تشکیل دادند. اسبسی، دبیرکل حزب ندای تونس، در سن ۹۲ سالگی در دفتر ریاستجمهوری خود درگذشت و بعد از آن این حزب دستخوش رقابتهای فردی برای رهبری این حزب شد. نخستوزیر فعلی تونس، یوسف شاهد، از این حزب خارج شد و حزب “زندهباد تونس” را بنیانگذاری کرد. محمد اصافی جلالی، از حزب زندهباد تونس، اعلام کرده که وارد ائتلاف با احزاب مخالف النهضه خواهند شد؛ اما با این حزب وارد ائتلافی نخواهند شد. رهبران قلب تونس هم اعلام کردهاند که تمایلی برای تشکیل یک دولت ائتلافی با دولت اسلامگرای النهضه را ندارند؛ اما برای هر دو حزب شاید نهایتا راهی بهجز شرکت در یک ائتلاف با یکدیگر برای تشکیل یک دولت نباشد. بهخاطر اینکه هردو بیشترین کرسیهای مجلس را در مقایسه با بقیه احزاب در این انتخابات به خود اختصاص دادهاند.
چهار دلیل برای پیروزی النهضه در انتخابات تونس میتوان تصور کرد:
اول، النهضه با شعار انقلاب و مذهب وارد این انتخابات شد. شعار تعهد به اصول انقلاب برای هر تونسی قابللمس است. تونس برای ایجاد یک نظام دموکراتیک و پاسخگو به انقلاب در این کشور و سرنگونی بنعلی دست زد. باز از شعارهای دیگر انقلاب، فسادزدایی از جامعه و ساختار سیاسی تونس بوده است. بعد از انقلاب تونس در سال ۲۰۱۱ میلادی، مردم به اشکال مختلف از سیاستمداران خود خواستهاند که به اصول انقلاب پایبند بمانند. اگرچه این پایبندی توسط همه مردان سیاسی این کشور دنبال نشده، اما مردم این کشور توفیق پیدا کردهاند رهبران سیاسی خود را قانع کنند که حق اعتراض را تحت هر شرایطی در این کشور به رسمیت شناسند. اعتراضات مردمی در تونس، زمانی در جوامع مدنی، در پای صندوق رای و زمانی در کف خیابان شکل گرفته است. تظاهرات خیابانی مردم تونس فقط منحصر به اعتراض به مردان سیاسی این کشور برای اتخاذ سیاستهای غلط و یا ناکارآمدی آنها نبوده است. یکی از بزرگترین اعتراضات خیابانی در زمان سفر محمدبنسلمان به تونس در سال پیش شکل گرفت. تظاهرات میلیونی، شاهزاده بیخرد و فاسد عربستان سعودی را قانع کرد که نهایتا سفر خود به این کشور را ناتمام گذارد.
دوم: اما در مورد شعار مذهب، اینبار النهضه با دستی پر به میدان آمده است. النهضه به مردم تونس در این سالها و بعد از انقلاب بهار عربی در این کشور نشان داده که اسلام این حزب اسلام دموکراتیک و اسلامی است که به دولت مدنی و نه یک دولت اسلامی، “دوله مدنیه” اعتقاد دارد. در این دولت، پستها از طریق انتخابات کسب میشود و فقط قوانین مدنی که در مجلس این کشور وضع میشوند، مشروعیت قانونی دارند. اسلام النهضه به تساوی کامل مرد و زن اعتقاد دارد و بارها اعلام کرده که یک زن هم در این کشور میتواند بالاترین مقام سیاسی یعنی پست ریاستجمهوری را احراز نماید.
سوم: النهضه بهطور جدی به فکر مبارزه با فساد بوده و افتاده است. آنچه امروز به یک چالش بزرگ در تونس تبدیل شده، روابط و ضوابط اقتصادی است که از زمان بنعلی به ارث برده شده است. ثروت در این کشور هنوز در دست معدودی مانده و گردش اقتصادی غلط نگذاشته که این کشور بتواند بهجز یک انقلاب سیاسی یک انقلاب اقتصادی هم داشته باشد. بسیاری در تونس امروز فکر میکنند که انقلاب در این کشور نتوانسته امتیازات طبقاتی گروهی را با چالش جدی روبهرو کند. انقلاب تونس دارد با فساد و قدرت طبقاتی عدهای بر زمین نااستواری مینشیند و نهایتا امکان این هست که این کشور را با چالش و ناآرامیهای بزرگی روبهرو کند.
چهارم: النهضه از کاندیداتوری قیسسعید برای ریاستجمهوری این کشور دفاع کرد. بهجای آنکه همه چیز را برای حزب و گروه خود بخواهد، آنچه را بهصلاح جامعه امروز تونس میدید، انتخاب و از آن دفاع کرد. قیسسعید انسانی پاکدست و استاد اقتصاد کرسی یک دانشگاه است. هم پاکدستی و هم تخصص او در شرایط فعلی میتواند برای حل بخشی از مشکلات فعلی جامعه تونس کارساز باشد.
در میان بازندگان انتخابات در تونس، بخش سکولار جامعه سیاسی این کشور، یعنی بخشی است که ایدئولوژی آن بسیار دینستیز است. احزاب ندا تونس، تهیه تونس و… بازندگان این انتخابات بودند. ندا تونس روزی در این کشور بالاترین تعداد کرسی را در مجلس این کشور تصاحب کرده بود. ریاستجمهوری اسبسی و اصرار بر ماندن او بر قدرت و عدماجازه حزب او برای گردش آرام و دموکراتیک قدرت در این کشور و همچنین اجازه دادن به رشد فساد اقتصادی، بزرگترین ضربه را به این حزب سیاسی زده است. اسبسی روزی همراه بورقیبه برای استقلال تونس با فرانسویها جنگیده بود؛ اما هردو وقتی به قدرت رسیدند، راهها را برای شرکت آحاد مختلف مردم در سیاست محدود کردند. کنشهای استبدادی به شکلهای مختلف و با توجیهات متفاوت سد راه نهادینه شدن نهادهای دموکراتیک و حق انتخاب و اعتراض در کشورهای مختلف میشوند. تونس راه سخت و دشواری را برای نهادینه کردن دمکراسی در پیشرو دارد، اما در کشوری که سکولاریسم بر رسم و ایدئولوژی فرانسویها دینستیز است، باید به رهبری النهضه و غانوشی برای صبر، تعامل جدی با بقیه گروهها و ترجیح همیشگی منافع ملی کشور بر منافع گروهی، ایدئولوژیک و طبقهای خاص تبریک گفت.