چالشهای فرهنگ استبدادی و اصلاحات جامعه محور
گفتوگوی محمد توسلی با اعتماد آنلاین
مشکل ما استبداد سیاسی ۲۵۰۰ ساله است که همه ما گرفتارش هستیم. این موضوع را مهندس بازرگان، اتفاقاً در دادگاه نظامی سال ۴۳ مطرح میکند که چرا ما گرفتار استبداد شدیم و چرا با استبداد مخالف هستیم. برای اینکه ما آثار و تبعات استبداد سیاسی را در خلقوخوی خودمان بتوانیم ارزیابی کنیم. این روحیه تکروی، خودخواهی و خودبرتری ما و نداشتن روحیه کار جمعی را کاملاً میتوانیم [درک کنیم].
عامل دیگری که مانع توسعهیافتگی کشور ما بوده این پیرایهها و خرافات مذهبی هزار ساله است که از قرن دوم و سوم اضافه شده و گام به گام اضافه شده و این تاروپود فرهنگ ما را به خود اختصاص داده و همه جامعه ما هم گرفتار آن است. این پیشگامان با یک چنین راهبردی، این آیه قرآن را سرلوحه خدمات خودشان قرار میدهند: «إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ». تا تحولی در خلقوخوی جامعه به وجود نیاید، امکان تحول در ساختارهای سیاسی امکانپذیر نیست.
ما هنوز معتقدیم راه مصدق را باید ادامه دهیم. برای اینکه او پایهگذار یک گفتمانی است که علاوه بر نفی استیلای بیگانگان به این جمعبندی رسیده بود که این مشکلات تاریخی ما یکشبه حل نمیشود، نیاز به یک فرایندی دارد. این فرایند هم زمانبر است و باید به تدریج قانون انتخابات اصلاح شود، قانون انجمنهای شهرداری اصلاح شود، تا مردم به تدریج یاد بگیرند به جای اینکه رعیت باشند شهروند باشند و خودشان بر سرنوشت خودشان حاکم باشند.
اگر قرار باشد روحانیت در جایگاه قدرت قرار بگیرد و انسان رعیت باشد و اختیار نداشته باشد، آیا این در راستای آموزههای انبیاست؟ به همین مناسبت است که مهندس بازرگان به خصوص بعد از بسته شدن فضای سیاسی خرداد ۶۰ که نگاه اسلام فقاهتی که همان نگاه شیخ فضلالله نوری است، بر مدیریت جامعه ما حاکم میشود، در آثارشان چون بازیابی ارزشها زمینه های انحراف از آموزه های قرآنی و راهکار بازگشت به ارزشها را نشان می دهند.
اگر ارزیابی چهار دهه ما بعد از انقلاب نشان میدهد که ما نتوانستیم به مطالبات مردم پاسخ دهیم، اگر ما دنبال آزادی بودیم آزاد نیستیم، اگر دنبال عدالت بودیم الان عدالت در جامعه ما نیست، شکاف طبقاتی ما به شدت از شرایط قبل از انقلاب هم بیشتر است، فساد سیستماتیک وجود دارد. [یا بعنوان یک معیار] اگر بپذیریم در این انتخابات اخیر که مردم در کلانشهرها که نقش موثری دارند؛ ۹۰ درصد رأی ندادند یک نوع شاخص عدم مشروعیت است. ما مشفقانه یک چنین پیشنهادی داشتیم که حاکمان جمهوری اسلامی باید یک تحولی در نگاه خودشان ایجاد کنند و برای عبور از این بحرانهایی که جامعه با آن روبهرو است بتوانند راهکار پیدا کنند.
تجربه این چهار دهه نشان داده که اسلام فقاهتی پاسخگو نیست. با توجه به اینکه در بین مراجع ما نگاههای دیگری هم وجود دارد، وقتی آخوند خراسانی هست، وقتی میرزای نایینی هست و بسیاری دیگر از مراجع هستند که این باور را دارند که طبق آموزههای قرآن روحانیت نباید در قدرت باشد، روحانیت باید در عرصه عمومی باشد و به آن رسالت آگاهیبخشی که همان رسالت انبیاست، عمل کند.